اثر معکوس تحریم‌های ترامپ
اقتصاد ایرانی: نشریه های معتبر آمریکایی در مطالبی با تاکید بر اینکه با اعمال تحریم های جامع ضدایرانی، دولت ترامپ اطمینان حاصل کرده است که تهران هرگز شروط واشنگتن را عملی نمی کند، نوشته اند: تحریم ایران و مشروط ساختن آن به تعظیم ایران در برابر خواسته های رویاپردازانه آمریکا اهرم مذاکره آمریکا با حوثی ها را در راستای پایان دادن به بحران در این کشور تضعیف کرده است. همچنین از پیامد های دیگر این تحریم ها لطمه به منافع آمریکا در عراق خواهد بود.
نشریه معتبر فارن پالیسی در گزارشی با پرداختن به پیامد ها و تهدیدهای تحریم های ضد ایرانی برای آمریکا نوشت: زمانی که دونالد ترامپ در ماه مه خبر خروج آمریکا از برجام و بازگرداندن تحریم های ایران را اعلام کرد یکی از دلایل چنین اقدامی را تغییر رفتار ایران در منطقه دانست. مقامات ارشد کاخ سفید اغلب ایران را مسوول مشکلات متعدد در منطقه می دانند و به زعم آنها کاهش صادرات نفت ایران منابع این کشور را برای حمایت از بی ثباتی در کشورهای همسایه آن محدود می کند. در ذهن ترامپ تحریم ها به عنوان یک ابزار جادویی و چندمنظوره نقش بسته اند. او معتقد است که این تحریم ها قادر هستند ایران را وادار به بازگشت به میز مذاکره کنند تا مقامات این کشور با یک توافق جامع در مورد موشک های بالستیک، دسترسی بدون محدودیت برای بازرسان و کاهش نقش منطقه ای ایران موافقت کند یا حتی مردم ایران را به سوی شوراندن علیه حاکمیت سوق دهند. این یک فهرست از آرزوهایی است که ترامپ در سر می پروراند. اگر دور جدید و سرسختانه تحریم های آمریکا بتواند موجب تغییر رفتار ایران در منطقه شود این یک پیشرفت قابل توجه خواهد بود. اما مشکل آن است که این اقدامات به جای تشویق ایران برای تغییر رفتار، آنها را در این رفتار تثبیت می کند. دسترسی به منابع و ارسال آنها به گروه های متحد با ایران در منطقه هرگز موجب محدودیت های جدی برای نقش ایران در منطقه نبوده است. با نگاهی به گذشته نه چندان دور این نکته قابل فهم است که جمهوری اسلامی هیچگاه به سادگی در برابر خواسته های آمریکا سر تعظیم فرود نیاورده است، حتی زمانی که هدف شدیدترین تحریم های چندجانبه بین المللی قرار داشت. با اعمال تحریم های جامع علیه ایران که شرط تعلیق آنها تنها اطاعت ایران از همه خواسته های آمریکا است، در واقع دولت ترامپ اطمینان حاصل کرده است که تهران هرگز شروط واشنگتن را عملی نمی کند.
چنین دینامیکی را می توان به طور شفاف در یمن مشاهده کرد. اکنون یک شانس بسیار اندک برای محدود ساختن شعله های جنگ در یمن وجود دارد که برای مدتی طولانی ادامه داشته است. قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار منتقد سعودی که با توجه گسترده رسانه های جهانی و فعالان حقوق بشری همراه شد موجب اعمال فشار بر حکومت سعودی برای تغییر مواضع خود شده است. ماه گذشته جیمز متیس، وزیر دفاع و مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا در مواضعی کم سابقه از همه طرف های درگیر در یمن خواستد تا با آتش بس به پای میز مذاکره بیایند، خواسته ای که اکنون از سوی کنگره نیز به شدت حمایت می شود و قانونگذاران آمریکایی، عربستان را به قطع ارسال تسلیحات تهدید کرده اند. این اظهارات نشان از تغییر در نگرش دولت ترامپ در رابطه با سعودی ها دارد. حتی اگر عربستان سعودی و امارات حاضر به ترک مخاصمه در یمن شوند با توجه به این موضوع که ایرانی ها بر حوثی ها نفوذ دارند و اکنون تهران مورد هدف تحریم های آمریکا قرار گرفته است آمریکا برای به پایان رساندن این بحران دارای اهرم کارآمدی نیست. اعمال تحریم های چند لایه علیه ایران و مشروط ساختن رفع آنها تنها در صورتی که ایران با ده ها خواسته غیر متعارف کاخ سفید موافقت کند به آن معنا است که دولت ترامپ هیچ گونه ابزاری را برای خود حفظ نکرده است. اکنون سیگنالی که به تهران مخابره شده آن است در صورتی که به ایجاد صلح در یمن نیز کمک کنند باز تحریم ها رفع نخواهند شد. بر این اساس ایران دلیلی نمی بیند تا برای رفع بحران یمن با آمریکا همکاری کند.
همچنین موضع دولت ترامپ در برابر ایران می تواند به منافع آمریکا در عراق نیز لطمه بزند. با توجه به انتخاب یک رئیس جمهور و نخست وزیر عمل گرا در عراق، منافع آمریکا و ایران می تواند به طور همزمان در عراق تضمین شود. اما اگر ایران به این نتیجه برسد که واشنگتن تلاش دارد تا اقتصادش را نابود سازد مگر آنکه به خواسته های حداکثری آمریکا تن دهد، می تواند به تلافی علیه آمریکا آن هم در کشوری که دارای بیشترین نفوذ است اقدام کند. همچنین تحریم های فلج کننده آمریکا علیه ایران می تواند موجب لطمه خوردن اقتصاد نوپای عراق و شاید ثبات سیاسی آن نیز بشود. نمونه ای از به مخاطره افتادن ثبات سیاسی در عراق را می توان در شورش های تابستان سال جاری در بصره جست وجو کرد، جایی که مردم آن به دلیل کمبود انرژی در گرمای هوا دست به اعتراض علیه دولت و تامین کننده این انرژی، ایران زدند. اگر کاخ سفید عراق را وادار سازد تا واردات گاز خود از ایران را کاهش دهد باید شاهد اعتراضات بیشتری در عراق بود که این امر منجر به تهدید ثبات سیاسی و پیشرفت های اخیر حاصل شده در این باره خواهد شد. در نهایت می توان گفت که تحریم های ترامپ قادراست اثرات عکسی برای خاورمیانه داشته باشند و در به زانو در آوردن ایران نیز ناکام بماند. ایران از زمان خروج آمریکا از برجام به امید دستیابی به توافقی با اروپا برای تضمین منافع اقتصادی حاصل از این توافق به آن پایبند بوده است؛ در صورتی که دولت ترامپ تلاش کند تا صادرات نفت ایران را به صفر برساند انگیزه های تهران برای ماندن در توافق هسته ای نیز از بین می رود.
نشریه نشنال اینترست در گزارشی با تاکید بر ناکارآمدی تحریم ها برای مقابله با ایران نوشت: کاخ سفید دست به اعمال تحریم های گسترده ای در زمینه های صادرات نفت و بانکی علیه ایران زده است تا تهران را وادار به پذیرفتن خواسته های واشنگتن کند. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا در این باره به فاکس نیوز گفت: «من اطمینان دارم که این تحریم ها توانایی لازم را برای تغییر رفتار رژیم ایران در منطقه دارد.»
این انتظار پمپئو به احتمال زیاد ممکن نخواهد بود، نه به دلیل آنکه افرادی همچون سناتور مارکو روبیو معتقدند این تحریم ها به اندازه کافی شدید نیستند، بلکه تاریخ به اثبات رسانده است که تحریم ها اغلب ناکارآمد هستند. این موضوع به ویژه در کشورهایی مانند ایران صادق است؛ چراکه مردم بیشترین ضرر را از تحریم ها و پیامد های آن متحمل می شوند. ریسک های متعددی اکنون برای همه طرف ها وجود دارد که می توان تهدید سلامت مردم ایران، صدمه خوردن به روابط آمریکا با متحدانش و ورود واشنگتن به جنگی دیگر در خلیج (فارس) را از مهم ترین آنها دانست. این اقدامات تنبیهی (تحریم) بدون دستیابی به نتیجه مثبت تنها موجب گسترش شعله های نزاع می شود و همکاری، صلح و منافع آمریکا را ارتقا نمی دهند. هدف آمریکا باید همکاری سازنده با ایران باشد چراکه رویاپردازی در مورد اینکه با چنین تحریم هایی می توان ایران را به دموکراسی غربی تبدیل کرد محقق نخواهد شد.
جامعه سیاست خارجی آمریکا تحریم ها را به مثابه ابزاری چند منظوره می داند و در زمانی که جنگ هزینه بر به نظر می رسد و همزمان نیاز به اجبار هست باید از آن استفاده کرد. در این مورد نیز ترامپ در حال عمل به چنین سنتی است اما شواهد نشان می دهند این تصور که تحریم ها کارآمد باشند پوشالی است و نتایج آن را نمی توان پیش بینی کرد. نتایج مطالعاتی که به تازگی انجام شده است نشان می دهد که تحریم ها ممکن است نتواند دستیابی به اهداف مورد نظر در سیاست خارجی را محقق سازد. از سوی دیگر هزینه های جبران ناپذیری به مردم کشور مورد هدف وارد خواهد شد. مردم ایران طی چند دهه گذشته همواره پیامد های تحریم ها را احساس کرده اند. فقر افزایش یافته و ارزش ریال نیز سقوط کرده است.
اتحادیه اروپا به تازگی با انتشار بیانیه ای از بازگرداندن تحریم های ایران ابراز تاسف کرده است. در همین حال کاخ سفید تهدید کرد اگر اعضای اتحادیه اروپا به تجارت خود با ایران ادامه دهند آنها نیز مورد هدف تحریم های ثانویه واشنگتن قرار خواهند گرفت. این تنش ها میان آمریکا و متحدان اروپایی آن تنها پیامد های ناخواسته برای واشنگتن نخواهد بود. تحریم ها قادر هستند تا احساسات ضد آمریکایی در ایران را تقویت کنند که همین موضوع موجب تقویت حاکمیت ایران خواهد شد. از سوی دیگر حرکت به سوی جنگ یکی از نتایج محتمل این رویه خواهد بود. حسن روحانی ، رئیس جمهور ایران در واکنش به این تحریم ها آن را نوعی جنگ اقتصادی دانسته است که ایران با مقاومت در برابر آن پیروز خواهد شد. دولت ترامپ امیدوار است تا با استفاده از فرمولی که اوباما برای دیپلماسی با ایران استفاده کرد، تهران را به پای میز مذاکره بکشاند؛ اما دلایلی وجود دارد که ترامپ نمی تواند به نتایجی که اوباما رسید دست یابد.
حتی اگر تحریم های ترامپ مانند تحریم های اوباما تاثیرگذار باشند که البته با توجه به یکجانبه بودن این تحریم ها، ممکن نیست، باز هم وضعیت کنونی دارای تفاوت هایی با دوران اوباما است. فرمولی که زمانی در سیاست ایران کارساز بود دیگر تاثیر گذشته را نخواهد داشت و حتی تحریم های شدید تر می تواند احتمال آغاز یک جنگ را افزایش دهد. علاوه بر منزوی ساختن آمریکا در میان متحدانش، این موضع دولت ترامپ ابزار های آمریکا در منطقه را محدود می کند و موجب ایجاد یک وضعیت اضطراری غیر ضروری در روابط ایران و آمریکا می شود که درصد یک دخالت نظامی را افزایش می دهد.در چنین وضعیتی اتخاذ یک موضع واقع گرایانه تر می تواند منافع آمریکا و مردم ایران را به طور همزمان تامین کند. دیپلماسی در برهه کنونی دارای چشم اندازی مبهم است؛ چراکه خروج آمریکا از برجام اندک زمینه ای را که برای ترمیم روابط تهران و واشنگتن فراهم بود از بین برده است. با این حال تنها گزینه پیش رو برای آمریکا اجتناب از آغاز یک درگیری غیرضروری است.
* منتشر شده در روزنامه دنیای اقتصاد
