تجارت ایران به کدام سمت می رود؟ انزوا یا رونق؟
نوشین طریقی: برگزاری یازدهمین نمایشگاه بینالمللی صنعت انرژی (پوژی 2013) در لاهور پاکستان، فرصتهای تازهای را پیش روی گسترش مناسبات دو کشور ایران و پاکستان در حوزۀ تعاملات انرژی فراهم ساخت، آن هم در موقعیتی که شاید بیش از هر زمان دیگری، هر دو کشور نیازمندیهای متقابلی برای توسعۀ مناسبات احساس می کنند. برای پاکستان که به تازگی انتخابات پارلمانی را از سر گذرانده و آمادۀ تشکیل دولتی جدید به رهبری نواز شریف می شود، فرسودگی نیروگاه ها و قطع شبکه برق و عدم دسترسی به منابع گازی به بحران بی سابقه انرژی منجر شده است. بحرانی که در پی آن، قطع روزانه و گاه 14 تا 17ساعتۀ برق و گاز موجب از کارافتادگی چندین ساعتۀ کارخانه ها و سازمان های دولتی و خصوصی شده و بر عملکرد مالی و اقتصادی کشور تاثیرات منفی آشکاری گذاشته است. برای ایران نیز افزایش صادرات خدمات فنی و مهندسی در صنعت برق و نیروگاه سازی، در کنار تنوع بخشی به بازارهای هدف در حوزۀ انرژی و ارتقای حجم مبادلات ذخایر انرژی نفت و گاز، در شرایطی که فروش منابع انرژی این کشور با دشواری های متعددی مواجه است، گزینه ای بسیار مطلوب تلقی میشود.
همین نیازمندی متقابل به مبادلات انرژی، همکاری های مشترک را نه فقط از توجیه اقتصادی و منطقی قابل دفاع برخوردار می سازد بلکه آن را به یکی از مطلوبترین گزینه های پیشرو برای دو کشور همسایه بدل میسازد. همجواری ایران و پاکستان و برخورداری از مرز مشترکی به طول بیش از 900 کیلومتر از یکسو و برخورداری ایران از منابع غنی نفت و گاز و البته دستیابی به توانمندی نیروگاه سازی و ظرفیت بالای تولید برق از سوی دیگر، فرصت های بیشماری را برای توسعۀ همکاری بخش های خصوصی و دولتی این دو کشور در حوزۀ انرژی فراهم می سازد. شدت گیری بحران انرژی در پاکستان البته موجب شده تا دیگر کشورهای غنی منطقۀ خلیج فارس نیز علاقهمندی خود به گسترش مناسبات در حوزۀ انرژی را پنهان نکنند و برای حضور موثر و سرمایه گذاری در پاکستان خیز بردارند، چنانکه عربستان سعودی در نظر دارد با صادرات نفت خام یا اعطای اعتبار به صنایع و اقتصاد بحران زدۀ پاکستان کمک کند. با این حال، از آنجا که در جهان امروز هیچ کشوری منافع خود را در تکپایهای ساختن مناسبات خارجی خود دنبال نمی کند و می کوشد با تنوع بخشی به منابع دریافت انرژی، مانع از وابستگی به یک یا چند کشور محدود شود و مخاطرات احتمالی ناشی از جابه جای یها در قدرت و سیاست گذاریها را کاهش دهد، همکاری با هیچ کشوری، مانع از توسعۀ همکاری با دیگر کشورها نخواهد بود. به ویژه آنکه نفس همسایگی و برخورداری از جغرافیایی مشترک و سابقۀ خوب مناسبات فیمابین مشخص ساخته که برغم تحولات عمدهای که ملتها و دولتهای ایران و پاکستان در سه دهۀ گذشته در محیط پیرامونی خود از سر گذراندهاند، همواره به شرایط حسن همجواری و همکاری پایبند بوده اند.
ایران و پاکستان به عنوان دو بازیگر مهم در منطقۀ جنوب غربی آسیا شناخته می شوند و اثرگذاری مهمی بر تحولات بین المللی دارند. ضرورتهای سیاسی و ژئواستراتژیک بین ایران و پاکستان با وجود اختلافهای طبیعی در منافع و چشم اندازهای سیاسی در مورد مسائل منطق های و جهانی، موجب رابطۀ نزدیک دو کشور بوده است، به گونهای که ماهیت و محتوای روابط دوجانبۀ ایران و پاکستان در مورد مسائل منطقه ای و بینالمللی مختلف از جمله مسائل امنیتی و مرزی میتواند نه تنها بر جریان پایدار انرژی در این منطقه، بلکه بر آیندۀ روندهای صلح و ثبات در غرب آسیا نیز اثرگذار باشد. ایران و پاکستان به واسطۀ قرار داشتن در مسیر انتقال انرژی از غرب به شرق و علاقه مندی به توسعۀ اقتصادی و صنعتی در درون مرزهای ملی، در پی جلب تفاهمنامه ها، سرمایه گذاریها و همکاریهای خارجی در بخش انرژی خود هستند. پاکستان، کشوری با جمعیت جوان و قابل توجه (جمعیت پاکستان بیش از 180 میلیون نفر برآورد میشود) است و برآوردها نشان می دهد تأمین فرصتهای شغلی مناسب برای حدود 60 میلیون نفر جمعیت جوان در وهلۀ نخست، نیازمند برخورداری از منابع متنوع و پایدار انرژی است؛ منابعی که با اتکای به آنها بتوان چرخ اقتصاد و موتور صنعت را به حرکت در آورد و اشتغال آفرینی کرد.
ایران نیز کشوری با جمعیت جوان و مستعد است که در دو دهۀ گذشته به توانمندیهای مهم و قابل توجهی در صنعت انرژی خود دست یافته و اینک، با عبور از پاسخگویی به درخواستهای داخلی برای انرژی برق، به صادرات این انرژی آماده به مصرف به کشورهای پیرامونی خود می اندیشد. آمارها نشان می دهند که در سال 1390، صادرات خدمات فنی و مهندسی از ایران، سهمی 28 درصدی از کل صادرات ایران را به خود اختصاص داده که ارزش مادی آن حدود 3 میلیارد دلار محاسبه شده است. صنعت برق ایران به مدد بهره گیری از ظرفیت های موجود در شرکتهای تخصصی و با یاری از مدیریت دانش و انتقال فنآوریهای روز، به درجۀ قابل توجهی از رشد و توسعه دست یافته اند که در ردهبندیهای جهانی مربوط به عرضۀ محصولات و خدمات نیز قابل مشاهده است.
یکی از شرکتهای خوشنام ایرانی که در نمایشگاه پوژی 2013 در لاهور پاکستان نیز حضور داشت و حتی از برگزاری این رویداد حمایت مالی داشت، گروه مپناست که خود از مجموعه ای از 38 شرکت تشکیل شده است. نگاهی به سابقۀ فعالیت ها و توانمندی های این گروه صنعتی نشان میدهد که نه تنها مجموع های توانمند در مجاورت پاکستان قادر به تامین نیازهای انرژی این کشور است، بلکه هزینۀ خدمات و محصولات آن نیز که از برترین کیفیت در رده بندیهای جهانی برخوردار است، در قیاس با همتایان اروپایی مناسبتر و منصفانه تر هم هست. بر اساس اطلاعات موجود، گروه مپنا در راستای کسب و تولید دانش فنی و عرضۀ محصولات در عالیترین سطوح کیفی با استانداردهای بینالمللی، بیش از 20 قرداد دریافت لیسانس یا انتقال دانش فنی را با معتبرترین شرکتهای بین المللی منعقد ساخته که در نوع خود در منطقۀ خاورمیانه و جنوب غربی آسیا بینظیر است.
این بنگاه صنعتی به عنوان مجموعه ای یکپارچه از بنگاههای اقتصادی و تولیدی دو دهه است که در زمینۀ توسعۀ پروژه های مرتبط با سه حوزۀ اصلی یعنی احداث نیروگاه های حرارتی، پروژه های نفت و گاز و حملونقل ریلی، فعالیت داشته و از آغاز تأسیس تاکنون بیش از 31هزار مگاوات پروژههای نیروگاه های حرارتی را مهندسی، احداث، تأمین تجهیزات یا تامین سرمایه کرده و از این رو نقشی راهبردی در رشد و توسعۀ زیرساختهای اقتصادی و صنعتی ایران بازی کرده و هم اکنون نیز با توسعۀ فعالیتهای خود در قارههای آسیا و افریقا، پروژه هایی را در چندین کشور منطقه در دست اجرا و تکمیل دارد. این مجموعه به عنوان نخستین و بزرگترین پیمانکار عمومی در صنعت نیروگاهی در خاورمیانه و غرب آسیا، اولین و بزرگترین سازندۀ تمامی تجهیزات اصلی نیروگاهی در همین مناطق است. گروه مپنا که نخستین و بزرگترین سرمایه گذار طرح های نیروگاهی خصوصی در ایران شناخته میشود، پس از تکمیل نسبی ظرفیت های احداث نیروگاهی در ایران، به ورود به بازارهای منطقه ای و بین المللی چشم دوخته و همچون دیگر شرکتهای خصوصی ایرانی که سازنده و تامین کنندۀ محصولات و خدمات فنی و مهندسی هستند، در جستجوی توسعۀ فضای کسب وکار خود، بازار پاکستان را بازاری مستعد و مناسب میبیند که مزیت همجواری نیز امکانی ارزشمند برای شکل دهی به تجارتی سودمند برای دو طرف فراهم می سازد.
برگزاری این رویداد مهم در صنعت انرژی پاکستان (نمایشگاه پوژی 2013) از تاریخ 9 تا 11خرداد (30 می تا 1 ژوئن) و میزبانی از خوشنامترین و فعالترین شرکتهای خصوصی در حوزۀ انرژی در دومین شهر بزرگ پاکستان -جایی که قلب پاکستان نامیده میشود- در انجام مذاکرات و عقد تفاهمنامههایی که ساماندهی به بحران انرژی پاکستان را پرشتاب سازد، تاثیری بسزا داشت. حضور نمایندگان برترین موسسات صنعت انرژی و مذاکره و مفاهمۀ رودررو، تصمیم گیریهای معطوف به همکاریهای سازندۀ را تسهیل کرد تا بسترهای لازم برای قرار گرفتن پاکستان در مسیر رشد اقتصادی دلخواه مهیاتر شود. واقعیت آن است که در پنج سال گذشته، برآوردها در خصوص رشد اقتصادی پاکستان تحقق شایسته ای نیافته و برغم افزایش میزان مصرف انرژی، میزان تولید هیچ انطباق و نسبت روشنی با میزان مصرف نداشته است.
عدم تأمین نقدینگی لازم و کافی برای واردات نفت و گاز و دیگر اشکال انرژی آمادۀ مصرف که در رأس آنها، انرژیِ آماده به مصرفِ برق قرار دارد، بزرگترین عامل در افزایش نارضایتی های عمومی از عملکرد حزب حاکم پیشین بود و برطرفسازی بحران انرژی را به یکی از اصلیترین محورهای تبلیغاتی نامزدهای مختلف در انتخابات پارلمانی اخیر پاکستان بدل ساخت چنانکه نواز شریف، رهبر حزب مسلم لیگ که واجد اکثریت قابلتوجهی در این انتخابات شد، حدود 140صفحه از برنامۀ پیشنهادی خود برای ادارۀ کشور را به مبحث انرژی اختصاص داد و در آن تاکید کرد که حل معضل بیکاری و فقر در گرو رونقبخشی به عملکرد صنایع بزرگ از طریق تزریق منابع انرژی به آنهاست. در چنین شرایطی است که اهمیت حضور شرکتها و موسسات اقتصادی و تولیدی از کشورهای همسایه مانند ایران، از جمله گروه مپنا بیش از پیش خود را به رخ می کشد. تاسیسات فرسودۀ نیروگاهی در پاکستان برای بازسازی و توسعه به تحولی جدی نیازمندند، درخواستی که پاسخگویی به آن در همکاری با شرکتهای خوشنام و توانمند کشورهای همسایه، گزینهای در دسترس و به صرفه به نظر میرسد. رفع مشکلات پاکستان در تامین انرژی نه تنها محور مناسبی برای گسترش مناسبات اقتصادی دو کشور است، بلکه واجد ظرفیت های گستردهای برای افزایش تعاملات فرهنگی و سیاسی میان دو ملت و اثرگذاری شایسته و بایسته بر روندهای امنیتی موجود در فضای پر تلاطم غرب آسیاست.
