چه باید بکنیم
اگر بخواهیم یکبار دیگر، آرا و شعارهای کاندیداهای یازدهمین انتخابات ریاست جمهوری را مورد واکاوی قرارداده و دلایل توفیق نامزد منتخب را نیز مورد بررسی قرار دهیم، بدون شک یکی از بزرگ ترین دلایل این پیروزی، وعده تعامل سازنده با جامعه جهانی و نیز عملکرد «حسن روحانی» در این حوزه بوده است. اینکه او برقراری دیپلماسی مناسب را یکی از راهکارهای رفع مشکلات موجود در کشور دانسته است. اما من تصور می کنم، رئیس جمهوری جدید ایران برای رفع معضلات بزرگ و کوچکی که اکنون کشور با آنها دست به گریبان است، باید «جلب اعتماد بین المللی»، «جلب اعتماد داخلی» و «به کارگیری ظرفیت های بخش خصوصی» را در اولویت قرار دهد.
سیاست های تحریمی که اکنون علیه ایران وضع شده است به دو بخش تقسیم می شود. تحریم های آمریکا و تحریم هایی که اتحادیه اروپا و سازمان ملل علیه ایران اعمال می کند که تعیین این تحریم ها نیز به پرونده هسته ای ایران باز می گردد. اما دولت باید مسائل کشور را با آمریکا و سایر کشورها به دو بخش تفکیک کند. بخشی از چالش هایی که اکنون میان ایران و آمریکا به وجود آمده، ناشی از زخم های کهنه است. اما بخش دیگری از این چالش ها را نیز باید در مناقشات هسته ای جست و جو کرد. بنابراین دولت برای تدوین استراتژی گفت و گو با جامعه جهانی باید برای مسائل مربوط به آمریکا و سایر کشورها به صورت جداگانه برنامه ریزی کند. به عقیده من، تنش زدایی در پرونده انرژی هسته ای باید در اولویت قرار گیرد تا به این ترتیب مساله اصلی ایران با اکثریت کشورها نیز برطرف شده و اعتماد متقابلی که مورد تاکید قرار گرفته است، محقق شود. پس از آن می توان زخم های کهنه رابطه دو کشور یعنی ایران و آمریکا را نیز التیام داد. اما تحقق این امر مستلزم آن است که رئیس جمهوری منتخب بتواند در داخل ایران بر سر این موضوع به اجماعی با بزرگان نظام برسد که زمینه تحقق این اجماع نیز مساعد به نظر می رسد. در واقع، جامعه بین الملل نیز اصولی را که مورد نظر نظام جمهوری اسلامی است، کم و بیش پذیرفته است. این اجماع داخلی از آن جهت حائز اهمیت است که مانند آنچه در گذشته رواج داشته است، توافق ها و نتایج مذاکرات تخریب واقع نشود و صداهای متفاوت از داخل برنخیزد. اما نباید فراموش کرد که موفقیت در مذاکرات، دارای پیش شرط هایی است؛ از جمله اینکه مذاکره کنندگان ایرانی از میان افرادی برگزیده شوند که تسلط کاملی بر زبان مذاکره داشته باشند؛ چرا که کلمات بار معنایی و بار فرهنگی بسیاری دارند و درک این کلمات بسیار مهم است. به عقیده من، لازم است مذاکره کنندگان، فرهنگ کشورهای طرف مذاکره خود را نیز بدانند. به بیان دیگر، زبان رفتاری در این مذاکرات اهمیت بسیاری می یابد و دانستن این فنون به فرد کمک می کند که عکس العمل مناسبی داشته باشد. چنانچه دولت این مسائل ریز و به ظاهر پیش پا افتاده را مورد توجه قرار دهد، در دوره ای نه چندان طولانی، ایران و جامعه بین الملل به نقطه ای مشترک دست خواهند یافت. در این میان ممکن است این پرسش به وجود آید که اولویت ایران برای برقراری تعامل بین المللی، جامعه غرب است، یا کشور های منطقه و همجوار؟ اما پاسخ من این است که به طور کلی اولویت نخست، رفع چالش ها با جامعه اروپاست و توافق بر سر مساله هسته ای بخش عمده ای از مشکلات ایران و اروپا را حل می کند. در ابتدا باید سیاست ها به سویی سوق یابد که جو بین المللی در قبال ایران آرام شود و اعتماد متقابل به وجود آید تا تحریم ها یک به یک رفع شود. پس از آنکه شرایط به وضعیت عادی بازگشت، گسترش همکاری های تجاری با کشورهای همسایه در مرحله بعدی، تشکیل اتحادیه های منطقه ای باید در دستور کار قرار گیرد. حال ممکن است این پرسش مطرح شود که اتحادیه های مشترک با کدام کشورها تشکیل شود یا اساساً چه کالایی باید صادر شود؟ در پاسخ به این پرسش ها باید گفت تا زمانی که شرایط بین المللی ایران به وضعیت عادی بازنگردد، به نظر می رسد دولت نمی تواند در این بخش ها، هیچ گونه برنامه ریزی کند.
اما کسب موفقیت مذاکرات بین المللی، بدون جلب اعتماد داخلی متصور نیست. در این صورت، آرایش اعضای کابینه نیز اهمیت بسیاری پیدا می کند. پیشنهاد من به رئیس دولت این است که در این برهه حساس، کمتر از مدیران قدیمی در کابینه بهره بگیرد. چنانچه تکنوکرات هایی جوان و متخصص وارد کابینه شوند که تحصیلات خود را در خارج از ایران گذرانده و با فضای بین المللی نیز آشنایی داشته باشند برقراری ارتباط با سایر کشورها نیز آسان تر می شود. برای مثال، اگر فردی با این مشخصات در راس وزارت اقتصاد قرار گیرد به طور حتم، جذب سرمایه خارجی نیز با دشواری های کمتری مواجه می شود. افزون بر این ساماندهی سازمان های اداری و بهره گیری از ظرفیت های بخش خصوصی نیز باید در اولویت قرار گیرد. در واقع، چنانچه این فرآیند ها به صورت هماهنگ با دستگاه دیپلماسی حرکت نکند، دولت برای تحقق آنچه وعده داده است با موانع بسیاری روبه رو خواهد شد. به عبارت دیگر، جامعه نمی تواند از حرکت باز ایستد تا تحریم ها برطرف شده یا دست کم کمرنگ شود. باید اعتماد بخش خصوصی نیز جلب شود. بخش خصوصی باید این اطمینان را داشته باشد، که همزمان با فعالیت دستگاه دیپلماسی، قوانین و ضوابط دست و پاگیر داخلی نیز در حال رفع شدن است. شاید بد نباشد به این نکته نیز اشاره کنم که در گذشته نقش بخش خصوصی و به طور مشخص اتاق بازرگانی بین المللی ایران در جلوگیری از تشدید تحریم ها تا چه حد پر رنگ بوده است. اتاق بازرگانی بین المللی ایران در مقطعی، اتاق بین الملل آمریکا را ترغیب کرد که به اعمال تحریم ها علیه ایران واکنش نشان دهد. اتاق بین المللی آمریکا و چند اتاق بازرگانی دیگر در این کشور نیز به کاخ سفید نامه نوشتند و در این نامه اعلام کردند تحریم ایران اقدام نادرستی بوده و منافع تجار آمریکا را در مخاطره قرار می دهد. اما اکنون تحریم ها چنان شدید است که رفع آنها از دست تجار و اتاق های بازرگانی ساخته نیست. بنابراین راهکار اساسی این است که دولت بخش خصوصی را نسبت به رفع این موانع و مسائل بین المللی امیدوار کند. وقتی بخش خصوصی سایر کشورها نیز ببینند که مذاکراتی در حال وقوع است، و مشکلات نیز رو به کاهش می رود، اعتمادها بازمی گردد، و در این هنگام اتاق های بازرگانی نیز برای گسترش روابط می توانند نقش خود را ایفا کنند. در غیر این صورت، داد و ستد های غیر قانونی که اکنون رواج بسیاری یافته است، ما را با مشکلات بیشتری مواجه خواهد کرد. بنابراین من فکر می کنم زمان آنکه بخش خصوصی بتواند گامی در جهت رفع تحریم ها بردارد گذشته است. در گذشته، بخش خصوصی می توانست با شرکای تجاری خود در سایر کشورها مذاکره کند و آنها را ترغیب کند که در ایران سرمایه گذاری کنند یا حتی به دولت هایشان فشار بیاورند تحریم ها تشدید نشود. اما اکنون تحریم بانک مرکزی و اینکه دیگر هیچ پولی نمی تواند به صورت قانونی رد و بدل بشود، همه راه های پیش روی بخش خصوصی را با بن بست مواجه می کند. در چنین شرایطی شرکای تجاری ایران نیز حاضر به پذیرش این ریسک نیستند که با ایران شروع به مذاکره کنند، چرا که جریمه هایی که برای تجارت با ایران تعیین شده است ریسک چنین مبادلات تجاری را نیز افزایش داده است.
