60 عنوان کتاب برای انتقال تجربیات 130 سال اقتصاد ایران

اقتصاد ایرانی: پرداختن به مباحث فرهنگی یکی از موضوعات مهم در دنیای مدرن است که مورد توجه دولت های توسعه یافته و یا در حال توسعه بوده که با توجه به پشتوانه های فرهنگی و تاریخی خود، سیاست گذاری و تصمیم گیری کنند. اتاق بازارگانی در همین راستا در سال 1389 اقدام به ایجاد مرکزی برای اشاعه و نشر پشتوانه های تاریخی بخش خصوصی کرد. تا بخش خصوصی سیاست گذاری ها و تصمیمات اقتصادی را برمبنای آن انجام دهند همچنین اتاق بازرگانی در تلاش است که از این طریق اطلاعات لازم را نیز در اختیار بخش های دولتی قرار دهد تا ازتجربه دوباره تصمیماتی که پیامدهای گزافی بر دوش اقتصاد ایرانی می گذارد جلوگیری کند. در همین راستا گفتگوی اقتصاد ایرانی با ایمان فرجام نیا، ریس مرکز امور فرهنگی و نشر اتاق انجام داده است.

هدف اتاق بازرگانی بعنوان بزرگترین سازمان بخش خصوصی در ایران از تأسیس مرکز امور فرهنگی و نشر چه بود در چه سالی نیاز به وجود چنین مرکز فرهنگی برای اتاق از اهمیت برخوردار شد؟

فرجام نیا: سال 89 در مراسم 127 سالگرد اتاق ایران با حضور آقای دکتر نهاوندیان بعنوان ریاست اتاق و سایر اعضای اتاق، به اهمیت نهادی برای فرهنگ و مسائل فرهنگی بخش خصوصی پی برده شد، بطوری که فقدان نهاد فرهنگی برای اتاق بازرگانی نقش مهمی یافت و با تأکید و پشتیبانی ویژه دکتر نهاوندیان، رئیس اتاق ایران، مسأله پیشینه پژوهشی و گردآوری اطلاعات مربوط به گذشته در موضوعات مختلف، فعالیت بخش خصوصی را، با محوریت گردآوری نحوه شکل گیری تعاملات، ساختار و کارکردهای نهاد اتاق ایران، در مقاطع زمانی مختلف و نیز آثار فعالیت این تشکل و روند اقتصاد کشور در دستور کار قرار گرفت و در مرداد ماه سال 90، مرکزی برای این مهم دراتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران شکل گرفت بنام مرکز امور فرهنگی و نشر.

مرکز امور فرهنگی و نشر با همکاری واحد برنامه ریزی و مدیریت اتاق بازرگانی، اقدام به تدوین چشم انداز و اهداف و ماموریت این نهاد کردند. اساسی ترین ماموریت این مرکز بعد از ابلاغ سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی توسط رهبری، که هم در جامعه ی فعالان اقتصادی و هم در کل کشور احساس نیاز آن وجود داشت، تغییر در نگرش ها و باورها نسبت به سرمایه گذاری ها، کارآفرینی، اعتقاد به اقتصاد تولید محور و رشد اقتصادی بود. مسئله هویت بخش خصوصی یکی از مسائل مهم دیگری بود که در طی مسیر با آن مواجه شدیم، که این امر نیازمند به بررسی پیشینه ی جایگاه آن بود تا با توصیف کامل و همه جانبه به یک تحلیل جامع پیرامون بخش خصوصی، نقاط ضعف و قوت، تهدیدها و فرصت های آن دست بیابیم.

اقدامات صورت گرفته توسط مرکز امور فرهنگی و نشر اتاق بازرگانی به بررسی چه حوزه هایی پرداخته است؟

فرجام نیا: از جمله کارهایی که برای این مرکز تعریف شد تدوین تاریخچه­ی شکل گیری اتاق ایران از بدو ایجاد آن در سال 1263 در قالب مجلس وکلای تجار و خط سیری را که پیمود تا به اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران رسید. در همین راستا مرکز امور فرهنگی و نشر اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، پروژه ای را در چارچوب گردآوری تاریخ و گذشته اتاق ایران از نقطه شکل گیری در مرداد سال 1263 توسط حاج محمدحسن امین الضّرب تا مقطع پیروزی انقلاب اسلامی آغاز کرد که این مهم با همکاری و همراهی جمعی از محققین برجسته گردآوری شد و دو تن از محققین کشور وظیفه نظارت بر تطبیق اسناد را بر عهده داشتند..

این مجموعه در راستای اقدامات دیگر مرکز امور فرهنگی و نشر اتاق انجام شده است. که در گذشته دو مجموعه بزرگ را گردآوری و منتشر کردیم. اول مجله اتاق تجارت به عنوان اولین مجله بخش خصوصی که سال های 1308 تا 1317 را در برمی گیرد؛ دوم تهیه و انتشار مجلات و مطبوعات دوره اول پهلوی با 12 عنوان است.

مجموعه مجلات و مطبوعات دوره اول پهلوی که سال 90 تهیه شد بالغ بر 90 درصد مطبوعات اقتصادی آن دوران را پوشش داده است.

اقدام دیگری که صورت گرفت تدوین زندگینامه فعالان و کارآفرینان برجسته کشور در طی 100 سال گذشته بود. در قالب کتابی بعنوان پیشگامان رشد به اتمام رسید. این کتاب در با وجود اینکه حائز یک سری از محسنات است، در حال حاضر بدنبال بررسی دقیق تر اسناد ومدارک موجود درکشور است تا بازآفرینی و بازنگری جدی در پرداختن به شخصیت های کارآفرین صورت گیرد.

این مرکز در ادامه نهضت پیشینه پژوهی و گردآوری تاریخ اقتصادی ایران برای گسترده تر کردن هرچه بیشتر مجموعه فعالیت های پژوهشی و مطالعاتی در این زمینه اقدام به گردآوری اطلاعات نیم قرن اخیر اقتصاد ایران کرد که در این گزارش به دو مسئله مهم و راهبردی پرداخته شده است. اولین مسئله گزارشات مالی میلسپو بود که شکل گیری نظامات مالی و اقتصادی ایران توسط میلسپو انجام گرفت، همچنین وی عهده دار سامان دهی مسائل مالی و اقتصادی ایران می شود و پایه هایی را در 90 سال پیش برای اقتصاد ایران پی ریزی می کند. دسترسی به این گزارش برای برآورد دقیق از وضعیت پیشینه اقتصاد ایران یک ضرورت است چون اساساً یکی از جدی ترین حلقه های مفقوده ی اقتصاد ایران همین پرداختن به تاریخ اقتصادی و مسئله پیشینه پژوهی و رصد مجموعه اقدامات صورت گرفته، سیاست گذاری های اقتصاد ایران است.

مسئله دیگری که در کنار این امور حائز اهمیت است دسترسی به اطلاعات دقیق و صحیح است تا با استفاده از تدوین و توصیف این اطلاعات تحلیل هل های مناسبی استخراج نماییم.

مرکز امور فرهنگی و نشر اتاق بازرگانی برای پرداختن به پیشینه ی بخش خصوصی چه اهدافی را دنبال کرد؟

فرجام نیا: هدف و علت العلل پرداختن به پیشینه ی بخش خصوصی و اقتصاد کشور در این مرکز با دو هدف انجام شد. در ابتدا همان پرداختن به هویت بخش خصوصی ایران است و هدف دیگر بررسی سیاست ها و آثار تصمیمات بخش دولتی بر بخش خصوصی است.

بعنوان نمونه در طی سی و چهار سال از گذشت انقلاب، اتفاقاتی که در حوزه اقتصاد رخ داده، آیا مستند سازی دقیقی صورت گرفته است؟ آیا تجربه اداره اقتصادی کشور در عرصه ی دفاع مقدس گردآوری شده است؟ آیا تجربه سیاستهای اقتصادی در دوره سازندگی که موسوم به سیاست های تعدیل اقتصاد بود را تدوین کرده ایم؟

چنانچه مستندسازی ها بخوبی صورت میگرفت، دانش پایه­ای برای تصمیم گیری سیاست های اقتصادی در طی چند سال گذشته را بوجود می آورد و ارزیابی دقیقی برای اتخاذ سیاستهای اقتصادی صورت میگرفت، که با رجوع به آن دانش، شاید هدفمندی یارانه ها به این شکل اجرا نمی شد،هرچند کلیات تصمیمات هدفمندی یارانه ها درست بود اما به تجربه ای که در گذشته اتفاق افتاد توجه ای نشد. اگر آثار سیاست های اقتصادی ناشی از شوک نفتی 1973 در کشور بخوبی تبیین شده بود، شاید شاهد به هدر رفتن منابع حاصل از فروش نفت که بالغ بر 700 میلیارد دلار برآورد می شود نبودیم. اما بدلیل دسترسی نداشتن به تدوین تاریخ اقتصادی ایران مجددا با یک برداشت پوپولیستی از اقتصاد مواجه شدیم، که موجب شد همان رویداد دهه پنجاه که در اقتصاد کشور اتفاق افتاد تکرار شود و نتیجه آن به اضمحلال رفتن بخش واقعی اقتصاد، بدلیل تزریق درآمدهای فراوان بود.

 بررسی پیشینه تاریخی اقتصاد با هدف آثار سیاست های دولت بر پیکره بخش خصوصی بسیار حائز اهمیت است و بخش خصوصی باید توجه بیشتری برای گردآوری این آثار برای مذاکره با دولت بپردازد. تجربه به ما آموخت که هر کجا به اقتصاد خارج از دریچه اقتصاد و از دریچه سیاست نگریستیم، به پوپولیسم رسیدیم. در حالیکه اگر اقتصاد را از دریچه اصول و مبانی حاکم بر علم اقتصاد ببینیم، نتیجه رشد و توسعه پایدار برای کشور خواهد بود. بنابراین می­بایست سیاستی کل نگر بر کشور حاکم باشد.

تجربه چند سال گذشته در کشور ما نشان می دهد که ایران پنجاه سال پیش (یعنی از دهه چهل شمسی) اولین خیز صنعتی خود را به طور جدی برداشت و از اقتصادی مبتنی بر کشاورزی و تجارت به سمت اقتصاد مبتنی بر صنعت و تولید حرکت کرد. در آن دوره کارخانه­های متعدد صنعتی با حضور بخش خصوصی و با حمایت­هایی دولتی تاسیس شد در حالیکه یک دهه بعد در دهه 50 ناگهان با بحران روبرو شد که در واقع نتایج همان حرکتی بود که در مسیر صنعتی شدن برداشته شد. ما امروزه برای طرح نقشه راه کشور مبتنی بر اجرای سیاست­های اصل 44 باید به ریشه­یابی علل بحران های آن دوران بپردازیم تا خود را نسبت به خطرات مشابه بیمه بکنیم.

شما بعنوان رئیس مرکز امورفرهنگی و نشر اتاق یازرگانی، برای دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی چه مؤلفه های تعیین کننده است؟

فرجام نیا: تجربه تاریخی نشان داده است که سه مولفه در رشد اقتصادی پایدار و مناسب بسیار تعیین کننده است. اولین مولفه اعتماد متقابل مسئولین و سیاسیون نسبت به یکدیگر است. سیاست­گذران و تصمیم­گیرنده­گان اقتصادی کشور باید تولید کننده­گان و فعالان اقتصادی را امین خود بدانند و گوششان همیشه آماده شنیدن مشکلات این قشر باشد. یعنی با دید صنعتی به یک فعال اقتصادی بنگرند.

دومین مولفه این است که نسبت به تصویر فعالان اقتصادی در اذهان عمومی فرهنگ سازی شود. امروزه در کشور ما دید اغلب مردم نسبت به صاحبان سرمایه و کارخانه­ها بسیار منفی است و لازم است که از سنین پایین نسبت به آن روشنگری شود.

سومین مولفه­ای که باید مد نظر قرار گیرد و به نوعی می توان رهیافت تاریخی ما باشد بررسی اتفاقات رخ داده در دهه 50 که منجر به مصادره گسترده سرمایه و کارخانه ها شد.کارآفرینان ما می بایست بیش از گذشته به امر حاکمیت شرکتی با رویکرد مسئولیت اجتماعی همت بگمارند تا الگوهای کامل تری از این مسئله به ظهور و بروز برسانند تا سرمایه و صاحبان سرمایه و کارخانه بیش از گذشته نماد رشد و توسعه باشند.

این سه مولفه در واقع می تواند کلیدهایی برای درک تحولات دهه چهل و پنجاه و مسیر اقتصادی ما در آینده نزدیک باشد.

در طی این مدت فعالیت مرکز امور فرهنگی و نشر تا کنون چند عنوان نشر داشته اید؟

فرجام نیا: در طی دو سال گذشته قریب به 60 عنوان چاپ و نشر در قالب های مختلف انتشار کرده ایم که اعم از درون سازمانی، براساس نیازهای سازمان و با هدف انتشار درون خود سازمان اتاق است و بخشی هم برای درون سازمانی و هم بیرون سازمانی قابل توزیع است. همچنین تلاش جدی برای پرداختن به امکانهای انتشاراتی برای تدوین و تبیین موضوعات مد نظر مرکز امور فرهنگی و نشر غیر از کتاب هم فعالیت داشته ایم. از جمله تهیه فیلم در قالب CD برای فعالان اقتصادی و دوبلاژ فیلم های آموزشی که برای ارتقاء بینش فعالان اقتصادی موثر باشد.

مولفین و محققین برای مجموعه بر چه اساسی انتخاب می شوند و حق تالیف این افراد چگونه تعیین می گردد؟

فرجام نیا: بخشی از کارهایی که به انتشار می رسد ماحصل پژوهش ها و تحقیقات صورت گرفته در خود مجموعه اتاق توسط محققین مرکز تحقیقات است. بخشی دیگر نیز در قالب سفارش کار برای پژوهش های مورد نیاز اتاق ایران که در چارچوب شورای پژوهشی پیگیری می شود. حق تالیف نیز توسط مرکز تحقیقات و شورای پژوهشی تعیین می شود که معمولا بر اساس عرف پروژه ها و پژوهش ها تحقیقاتی پرداخت می شود.