پژویان: فکر نمی کنم دلار فروخته باشند

پس از عقب نشینی موقتی دولت از حذف دهک های پردرآمد برای دریافت یارانه نقدی، بار دیگر موضوع جایگزینی یارانه غیرنقدی با یارانه نقدی مطرح شده است. گویا مساله تامین مالی یارانه نقدی یکی از چالش های اساسی پیش روی دولت یازدهم است. جمشید پژویان اقتصاددان که به تئوریسین طرح هدفمندی یارانه ها در دولت نهم معروف بود معتقد است؛ دولت قبلی  در مرحله اول هدفمندی یارانه ها در برآورد در آمد حاصل از آزادسازی نرخ حامل های انرژی دچار اشتباه شده بود. به اعتقاد او این مساله باعث ایجاد مشکل شد وگرنه اصل اجرای طرح هدفمندی سازی یارانه ها قابل دفاع است. او همچنان از این طرح دفاع می کند.

دولت قبلی از چه منابعی برای پرداخت یارانه نقدی منابع تامین می کرد؟ در حال حاضر دولت حداقل براساس اخباری که شنیده می شود برای پرداخت یارانه نقدی با مشکل مالی مواجه است.

اطلاعات چندان دقیقی ندارم. کسانی که در دولت قبلی مسوولیتی در زمینه اجرای هدفمندی یارانه ها بر عهده داشتند بارها گفته اند که به هیچ عنوان از منابع دیگر برای پرداخت یارانه نقدی استفاده نکرده اند. وحتی سعی کردند با آمار و ارقام نشان دهند که کسری بودجه از ناحیه اجرای طرح هدفمندی یارانه ها و پرداخت یارانه نقدی نداشته اند. اما بررسی کارشناسی اجرای این طرح نشان داده که دولت قبلی از همان ابتدای امر مرتکب اشتباه شده که این مساله بر روند کلی اجرای طرح هدفمند سازی یارانه ها تاثیر گذاشت.

این اشتباه چه بود؟

دولت قبلی  در مرحله اول هدفمندی یارانه ها در برآورد در آمد حاصل از آزادسازی نرخ حامل های انرژی دچار اشتباه شد. یعنی درآمدها را بیش از آنچه که باید اتفاق می افتاد محاسبه کرد.

چرا دولت قبلی مرتکب این خطا شد؟

 دلیل اصلی  این بود که کشش تقاضا را در نظر نگرفتند. یعنی وقتی قیمت ها را به یک شدتی افزایش می دهید هر چقدر هم که آن کالا ضروری باشد، از تقاضا می کاهد. شاید کشش آن کالا صفر نشود ولی بر تقاضا تاثیر می گذارد. در واقع هدف از اجرای هدفمندی یارانه ها که منجر به اصلاح نرخ حامل های انرژی می شود این است که تقاضای بی رویه برای حامل های انرژی کاهش یابد. این اقدام دولت اثرات مشخصی داشت. به طور مثال برای 100 واحد انرژی اگر هزار ریال افزایش قیمت در نظر گرفته شود قیمت آن 100هزار ریال تخمین زده می شود. بنابراین تمام 100 واحد بفروش نمی رسد و در نتیجه بخشی از تقاضای آن کم می شود. لذا اگر 80 واحد بفروش برسد درآمد دولت 80 هزار ریال می شود که این رقم 20 هزار ریال از آن درآمدی که پیش شده کمتر است. متاسفانه دولت قبلی از این امر غفلت کرد بنابراین با چالش جدی در تامین منابع مالی اجرای طرح هدفمندی یارانه ها مواجه شد. بنده وقتی متوجه این اشتباه دولت در محاسبه درآمد حاصل از نرخ حامل های انرژی شدم  به نقد این رفتار پرداختم چراکه از همان ابتدا دولت در محاسبه درآمد اشتباه کرد.

یعنی نه دولت و نه مجلس متوجه اشتباه محاسباتی در طرح هدفمندی یارانه ها نشدند؟

 واقعیت این است که وقتی طرح را تدوین و تصویب می کردند اصلا به این مساله توجهی نشده بود. چون مجلس که ابزارش را ندارد و عمدتا دولت است که از کارشناسان بهره مند است نه مجلس. اما دولت قبلی نیز  در یک محدوده مشخصی از کارشناس استفاده می کرد که الزاما آنها متخصص ترین ها نبودند. پیچیدگی مسائل اقتصادی در اینجاست که بعضی هایی که تجربه کافی ندارند نمی توانند مسائل را به شفافیت افرادیکه باتجربه تر و با دانش تر هستند، ببینید.

با این اوصاف هدفمندی یارانه ها از همان ابتدا در تامین منابع مالی  به بیراهه رفت؟

بله، تاحدودی این اتفاق رخ داد. از طرفی دولت در پرداخت یارانه نقدی نیز افراط کرد. هر چند پرداخت  یارانه نقدی با هدف ایجاد رضایت بیشتر و جلوگیری از صدمه این افزایش قیمت ها بر کل جامعه پرداخت می شد  ولی معتقدم دولت می توانست یارانه نقدی کمتری بدهد تا در تامین منابع مالی آن دچار مشکل نشود.

حتی گفته می شود دولت از طریق فروش ارز در بازار ازاد منابع پرداخت یارانه نقدی را فراهم کرده بود

تصور نمی کنم. دولت در تامین منابع مالی یارانه نقدی آنقدر دچار مشکل نبوده که بخواهد بازار ارز را دست کاری کند. توجه کنید؛ ضربه اصلی به اقتصاد ایران  را تشدید تحریم ها وارد کرد. یعنی در اواسط کار هدفمندی یارانه ها، یعنی تقریبا بعد از سال اول، این تحریم بود که یک مرتبه موجب ایجاد مشکلات جدی شد که چه هدفمندی بود چه نمی بود، این مشکلات ایجاد می شد. معتقدم هدفمندی یارانه ها - همان بخشی که اجرا شده بود- بسیار کمک کرد که ضربه تحریم گرفته شود. یعنی ما دیگر به آن شدت واردکننده بنزین نبودیم وگرنه این تحریم ها فقط از طریق کاهش مقدار عرضه بنزین نسبت به زمان قبل از هدفمندی می توانست صدمات جدی تری وارد کند.

 شما همچنان معتقدید علی رغم اجرای هدفمندی یارانه ها با همان شیوه ظاین طرح اثرات مثبت داشته است؟

قطعا همین گونه بوده است. وقتی با یک کارشناس صحبت می کنید، باید وجدان کارشناسی داشته باشد. بد و خوب را با هم بگوید و کار سیاسی نباید بکند. من می گویم نکات مثبت و منفی همراه آن بود. یک بخش منفی آن هم این بوده که راهکاری که باید در بخش تولید به کار می برد، راهکار غلط و نادرستی بوده است. این مساله باعث شد که آن زیرساختی که باید برای اجرای مرحله دوم ایجاد می شد، کمی متزلزل شود. الان هم به نظر من دولت آقای دکتر روحانی، اصلاح قیمت های نسبی را در دستور کار قرار دهد. نه اینکه هدفمندی یارانه ها به شیوه گذشته باشد و تنها پرداخت یارانه نقدی در محور قرار بگیرد. بلکه باید اصلاح قیمت های نسبی را ادامه دهد تا بخشی از منابع درآمدی دولت از طریق افزایش قیمت های حامل های انرژی تامین شود. دولت باید همزمان نیز کارآیی بخش تولید و تلاش در تغییر تکنولوژی را دنبال کنند.

شما معتقدید که دولت قبلی در پرداخت یارانه نقدی دچار افراط شد. اکنون دولت جدید باید چه راهکاری را در نظر بگیرد تا در تامین منابع آن با مشکل مواجه نشود؟

در حال حاضر امکان اینکه بتوانیم به طور قاطع کسانی را که نیاز به یارانه نقدی ندارند را شناسایی کنیم. ممکن است که بتوانیم صدها هزار نفر را چه از این طرف و چه از آن طرف شناسایی کنیم، ولی نمی توانیم بابت آن با یک سیلست  قطع یارانه گروهی را قطع کنیم چراکه این اقدام برای دولت تبعات دارد. در نتیجه به نظر من، مساله مهم اینست که دولت باید در بین مردم جا بیندازد که یارانه نقدی برای آدم های فقیر است. درست است که ما مردم ایران، همگی فکر می کنیم پول نفت برای همه است، اما این به این معنا نیست که نفت را باید به صورت پول نقد به همه داد. در نتیجه به نظر من باید کسانی که واقعا نیازمند نیستند نباید یارانه نقدی بگیرند. افراد ثروتمند که  قطعا 30 درصد  جامعه را تشکیل می دهند و حتی بیشتر نیز هستند داوطلبانه اعلام کنند که یارانه نقدی شان قطع شود. باید دولت به شکلی این واهمه را برایشان ایجاد کند که اگر یارانه بگیرند و داوطلبانه عقب نروند، امکان دارد که دولت بخواهد یا از طریق سیستم نظام مالیاتی یا از طریق دیگر به درآمدهای آنها ورود کند. من فکر می کنم اگر افراد چنین خطری را حس کنند قطعا داوطلبانه عقب بنشینند.

با این اوصاف شما معتقدید به هرشکلی باید فاز دوم هدفمدی یارانه اجرایی شود حتی به قیمت افزایش نرخ حامل های انرژی و تشدید تورم؟

دولت ناچار است که قیمت های نسبی را اصلاح کند لذا باید نرخ حامل های انرژی را افزایش دهد. دولت نباید از آثار تورمی بترسد. معتقدم اصلاح قیمت های نسبی آثار تورمی ندارد این تورم 40 درصدی از تورم ناشی شده است و ربطی به هدفمندی یارانه ندارد. مرحله اول هدفمندی هم اجرا شد از سال اول آثار تورمی نداشت، اثر آن حدود 12 تا 14 درصد بیشتر نبود و آنچه که بعدا اتفاق افتاد صرفا ناشی از تحریم ها بود.