مقاومت در برابر حذف تدریجی

مقوله طبقه متوسط در ایران اینگونه است که این طبقه بسیار هوشمند است. طبقه متوسط مدرن پس از انقلاب متاسفانه به وسیله طبقه متوسط سنتی زیر ضرب قرار گرفت. پاکسازی شد و شرایط جنگی هم وجود داشت ولی این طبقه متوسط چه کار کرد؟ فرهنگ سنتی ایران را نگه داشت. فرهنگ سنتی ایران را طبقه متوسط مدرن نگه داشت. این طبقه از موسیقی ایران گرفته تا نمایش و ورزش را مدرن نگه داشت. پس از آن هم به تولید رفت و کارخانه های جدید را پایه گذاری کرد. تا آنجای یکه جا داشت مدیریت کارخانه های مدرن هم تا حدی که شد با خبرگی توانست مدیریت کند. آن هم در زمانیکه بحران ایدئولوژی در جهان به ویژه در زمان فروپاشی بود که طبقه متوسط مدرن ایران گرایش چپ قوی تری نسبت به گرایش های دیگر داشت. تقریبا گرایش لیبرالیستی در طبقه متوسط ایران جنبه مغلوب را داشت؛ تقریبا نه و تحقیقا این جمله درست است. از بحران ایدئولوژیک جهانی هم خودش را به در آورد و اصلاحات را در ایران موجب شد؛ چنگ را هم تاب آورد. به شخصه و به عنوان فردی از آن طبقه دوران احتیاط به جنگ رفتم و همه افسران ارتش می گفتند که حضور افراد شامل احتیاط 55 و 56  جبهه را دگرگون کرد. چرا؟ برای اینکه ما مدیریت بلد بودیم و کشورمان را خیلی دوست داشتیم. در سنی بودیم که کار هم کرده بودیم. نخستین فتح های ارتش زمانی بود که این گروه وارد جبهه شدند. یا اینکه دانشگاه آزاد را چه کسی راه اندازی کردند؟ با راه اندازی دانشگاه آزاد که کار هوشمندانه ای بود یک نسل از سردرگمی نجات پیدا کردند. این طبقه متوسط باهوش تر و عمیق تر از آن است که در این شرایط از پا بیافتد. برای من این موضوع واضح است. فرزندان آنها هم این توانمندی ها را حمل می کنند. از سوی دیگر هنوز نسل میانی تمامی توانمدی نسل قدیم را به دست نیاورده است.

طی سال های اخیر اتفاقاتی رخ داده که نسل میانی خودش را باور کند. این موضوع مقداری هنوز بلوغ خودش را پیدا نکرده است. همچنین این نسل میانی برای بروز خود، فضای بهتری را نیاز دارد. تشبیه این وضعیت به مثابه دوران صنعتی و پس از صنعتی شدن است. یعنی ما در شرایط سخت دوام آوردیم و این نسل حاضر فضای بهتری می خواهد. تمامی این موارد است که برخی را بر آن داشته که طبقه متوسط در حال اضمحلال است. در پاسخ باید گفت: « خیر». به لحاظ درآمدی طبقه متوسط دارد اذیت می شود اما این موضوع قابل دوام نیست. چرا که طبقه متوسط اگر به لحاظ اقتصادی از کار بیافتد کل ایران از کار خواهد افتاد. این که در حال حاضر همگی به این فکر افتاده اند که جریان انحرافی، بد تر از جریان فتنه است به خاطر این است که مشاهده می کنند آینده اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران این است که طبقه متوسط زنده ، پویا و راضی باشد. یعنی دولت خودش را در تقابل با خودش نبیند. شاید این نکته مطرح باشد که طبقه متوسط طی سال های اخیر فقیر تر شده اند اما نمی توان گفت که طبقه ماهیت خودش را به دلیل فقیر شدن از دست داده است. علت آنهم اینکه نهاد های شکل دهنده یک طبقه همانطور که خیلی طول می کشد تا شکل بگیرد همان اندازه هم زمان می برد از بین برود. وضع یک قانون مانند یک حکم دولتی یک ساله باشد اما این که نهادی اجتماعی شکل بگیرد 25 سال طول می کشد. بر این اساس طبقه متوسط که نهاد های خودش را دروانی شکل داده است برآمده از تجربه تاریخی ایران از دوران مشروطه تا کنون است. این نهاد ها به نوسان قیمت تورم وابسته نیست که بگوییم که فقیر تر شدن طبقه متوسط معادل اضمحلال آن است. وقتی ترکیب طبقه  متوسط را به کار می بریم یعنی نهاد هایی که این طبقه را ساخته است و این نهاد ها هنوز پویا و جوشان است. نمونه آن را می توان به زلزله آذربایجان گره زد. یک حادثه زلزله طبقه متوسط را چونان کرد که می توانست خطه آذربایجان را دگرگون کند. نمونه های دیگر آن را می توان مشاهده کرد. در رابطه با شعر می توان همین مثال را مطرح کرد. شاعری مانند عبدالملکیان که من اصلا سن آن را نمی دانم یا خواننده ای مانند همای نمونه های دیگری است. یا اینکه اصغر فرهادی فیلمی ساخت که مخصوص ایران است. همین فیلم در بزرگترین مراسم سینمایی جهان شرکت می کند و اسکار می گیرد. جدایی نادر از سیمین مخصوص ایران است و هیچ جامعه دیگری نمی تواند آن را به نفع خود مصادره کند. این فیلم نشان داد که طبقه متوسط ایران همچنان جوشان است. خودآگاهی عظیمی که طبقه متوسط نسبت به خودش دارد، پشت آن تکان دادنی نیست. این آگاهی آن قدر عظیم است که تا عمق خودش را دریافته است. خلاف گذشته که ایدئولوژیک بود در حال حاضر جامعه طقه متوسط عمق خودش را پیدا می کند. گیدنز عنوان می کند که نهادهای اجتماعی در شعور انسان ها وجود دارد. در حال حاضر نهاد اجتماعی طبقه متوسط به گونه ای در شعور انسان ها شکل گرفته است - نمونه بارز آن می توان به آزادی اشاره کرد- که این شعور نسبت به آزادی خود نهاد است.