افزایش هزینه دارو و درمان مردم را نگران کرده است

اقتصاد ایرانی، سعید ارکان­زاده یزدی: طبقه متوسط طبقه­ای است که در سالهای اخیر با افزایش فشار اقتصادی آسیب جدی دیده است؛ این طبقه بر اساس خصوصیاتی که دارد، به مسایل فرهنگی و اجتماعی اهمیت زیادی می­دهد و البته به قدری نیز توانایی مالی داشته است که با صرفه­جویی در دیگر حوزه­ها، نیازهای فرهنگی و اجتماعی خود را برآورده کند. اما در سالهای اخیر، به خصوص با اجرای قانون هدفمندی یارانه­ ها، تورم بسیار بالایی در بازار حاکم شده اما از آن سو، حقوقها و دستمزدها نیز متناسب با تورم رشد نکرده است. بنابراین فشار زیادی بر معیشت زندگی طبقه متوسط که اغلب نیز مدیران رده میانی، کارمند یا کارگران ماهر هستند، وارد آمده است. خانواده­های طبقه متوسط بر خلاف خانواده­های کارگران ساده یا کشاورزان، جمعیت زیادی ندارند و یارانه­ای که از دولت به صورت مستقیم می­گیرند، به آنها را در تامین مخارج زندگی کمک چندانی نمی­کند.

آموزش: اولویت زیاد

آموزش در زندگی طبقه متوسط نقش بسیار پررنگی دارد. این طبقه بر خلاف طبقات مرفه و آسیب­پذیر کشور، به امر آموزش و آگاهی توجه زیادی دارد و بسیاری از آنها بر اساس آموزشهای دانشگاهی، درجات اجتماعی را کسب کرده و به توانگری اقتصادی رسیده­اند. افراد تحصیلکرده نیز بر خلاف دو طبقه دیگر، در طبقه متوسط دارای شان هستند و ارج می­بینند. خانواده­های طبقه متوسط از ابتدای حضور فرزندان در خانواده، برای تحصیل آنها برنامه دارند و تلاش می­کنند با کنار گذاشتن بسیاری از مخارج حتی ضروری، هزینه­های تحصیلی فرزندان را از از ابتدایی­ترین سطوح تا بالاترین سطوح، تامین کنند.

هزینه تحصیل تا پایان دوره متوسطه، بر اساس اصل 30 قانون اساسی، بر عهده دولت و رایگان است اما درعمل، تقریبا همه مدارس از والدین پول می­گیرند. در تابستان هر سال که فصل ثبت­نام در مدارس است، مسئولان آموزش و پرورش اعلام می­کنند که در مدارس دولتی، گرفتن وجه ثبت­نام غیر قانونی است اما این اتفاق با عناوینی مختلف، از کمک به مدرسه تا هزینه تجهیزات، رخ می­دهد. یکی از خانواده­های لایه­های کم­توانتر طبقه متوسط که در منطقه 14 تهران زندگی می­کند، فرزند خود را در دوره پیش­دبستانی دولتی با هزینه سالی 400 هزار تومان ثبت­نام کرده است و خانم خانه می­گوید که بارها نیز طی سال تحصیلی، از دانش­آموز خواسته­اند که برای برنامه­های مختلف با خود پول همراه بیاورد. هزینه­های تحصیل در مدارس غیرانتفاعی و غیر دولتی بسیار بیشتر از اینهاست و در سال تحصیلی جدید، 2 تا 8 میلیون تومان، هزینه عادی ثبت­نام در یک مدرسه غیرانتفاعی در شهر تهران است. مبلغ ثبت­نام شهرت، خدمات و موقعیت جغرافیایی مدرسه بستگی دارد. در شهر تهران حدود 4 هزار مدرسه وجود دارد که حدود 1500 مدرسه (40 درصد کل مدارس) غیردولتی است. از آن سو، حدود یک میلیون و 80 هزار دانش­آموز در تهران تحصیل می­کنند که 230 هزار نفر (21 درصد) از آنها در مدارس غیر انتفاعی مشغولند. به عبارت دیگر، 21 درصد از دانش­آموزان از 40 درصد امکانات مدارس تهران استفاده می­کنند که می­تواند نشانی از امکانات بیشتر برای تحصیل باشد. اما با افزایش فشار اقتصادی، خانواده­ها از تامین هزینه­های تحصیل فرزندان در مدارس غیر انتفاعی بر نمی­آیند و به سوی مدارس دولتی سوق پیدا می­کنند.

دانشگاه­های ایران نیز دارای انواع پولی بسیار است. تا دهه 70 دانشگاه آزاد تنها دانشگاهی بود که از دانشجویان شهریه می­گرفت و دیگر دانشگاه­ها دولتی بودند. اما به تدریج انواع دانشگاه­ها و دوره­ها از جمله شبانه، غیر انتفاعی و نیمه­حضوری ظهور کرد که در آنها، خانواده­ها باید هزینه­های زیادی را برای تحصیلات دانشگاهی متقبل می­شدند. در کنکور سراسری سال 91، تنها 21 درصد از داوطلبان موفق شدند که در دوره­های روزانه رایگان ثبت­نام کنند و بقیه دانشجویان باید برای تحصیل شهریه بپردازند. شهریه آنها در دوره­های غیر انتفاعی و شبانه، گاهی بیشتر از شهریه دانشگاه آزاد نیز است. هزینه تحصیل در دوره کارشناسی ارشد غیر علوم انسانی در دانشگاه آزاد حدود 10 میلیون تومان و هزینه تحصیل دوره دکتری حدود 45 میلیون تومان است. دانشگاه­های برتر کشور هم در دهه اخیر گرفتن دانشجوی شبانه را در برنامه داشتند و چند سالی است که دست به کار گرفتن دانشجوی پولی بدون کنکور حتی در دوره دکتری شده­اند. در هر حال، خانواده­های طبقه متوسط ایرانی، با انواع صرفه­جویی­ها تلاش کرده­اند که هزینه تحصیل فرزندان خود را در دانشگاه­ها فراهم کنند اما با افزایش شهریه­های دانشگاهی و کاهش توان مالی در اداره زندگی و رفع نیازهای فیزیکی که حاصل تورم پس از هدفمندی یارانه­هاست، آنها تا حد محدودی می­توانند پاسخگوی هزینه­های تحصیل فرزندان در دانشگاه­ها باشند.

تعداد دانشجویان بر اساس دوره­های مختلف در کنکور سراسری سال 91

بهداشت و درمان: هزینه­های بدون چاره

خانواده­های طبقه متوسط در حوزه بهداشتی، درگیر دو حوزه بهداشت و پیش­گیری از بیماری­ها و نیز حوزه درمان هستند. خانواده­های این طبقه بیش از خانواده­های آسیب­پذیر طبقات پایین­تر به ورزش و سلامتی جسمانی خود اهمیت می­دهند. در دهه گذشته، افراد طبقه متوسط بیش از گذشته به رژیم غذایی سالم و ورزش و تحرک بها داده است. نگاهی به رشد رسانه­های تخصصی این حوزه­ها نیز، چه در مطبوعات و چه در صدا و سیما، نشان از اهمیت این دو موضوع دارد. افزایش باشگاه­های بدنسازی و اروبیک و تبلیغ محصولات کم­کالری، کم­چربی یا کم­شیرینی در سالهای اخیر روند رو به رشدی داشته است. هزینه­های ثبت نام برای باشگاه­های ورزشی در تهران بین 30 تا 150 هزار تومان، بسته به تجهیزات و موقعیت جغرافیایی باشگاه، است. هزینه رفتن به استخر نیز بین 6 تا 25 هزار تومان متغیر است. علاوه بر اینها، تقریبا در همه پارکهای تهران و شهرهای بزرگ که مکان زندگی طبقه متوسط است، وسایل ورزشی نصب شده و به طور رایگان در اختیار خانواده­هاست. با این حال، هزینه­های بخش سلامت و پیش­گیری از آسیبهای جسمانی، یکی از حوزه­هایی است که خانواده­های طبقه متوسط در هنگام فشارهای اقتصادی، آن را به نفع دیگر هزینه­ها کاهش می­دهند.

هزینه­های درمانی، باید به ناچار در خانواده­های طبقه متوسط تامین ­شود. در دهه اخیر افزایش شرکتهای بیمه تکمیلی، راهی بود که با کمی حق بیمه بیشتر، خانواده­های طبقه متوسط را در تامین هزینه­های زیاد بسیاری از بیماری­ها کمک می­کرد اما در سال گذشته، بحرانی در بیمه­های تکمیلی به وجود آمد و بسیاری از بیمارستانهای باکیفیت کشور، به دلیل پرداخت نشدن مطالباتشان از سوی این شرکتهای بیمه، قرارداد خود را با آنها تمدید نکردند. هر چند که با پادرمیانی وزارت بهداشت و وزارت رفاه، تا حدی این بحران رفع شد، اما بخشی از بی­ثباتی در حوزه بیمه­های تکمیلی را نشان داد. از طرف دیگر، تعرفه­های درمانی نیز به مشکل پیچیده­ای در وزارت بهداشت تبدیل شده است؛ از یک سو، پزشکان فشار وارد می­آورند که تعرفه­ها مطابق با تورم پس از هدفمندی یارانه­ها رشد کند و از سوی دیگر، سازمانهای بیمه­گر و بیماران مخالف افزایش تعرفه­ها هستند. در سال 91 تعرفه­های درمانی نسبت به سال قبل، 20 درصد رشد داشت.

در ماه­های اخیر، مشکل کمبود دارو نیز به مشکلات درمانی طبقه متوسط افزوده شده است. در برخی از بیماری­های خاص، تنها هزینه­ داروی بیمار برای یک ماه به چند میلیون تومان می­رسد که تامین آن برای خانواده­های متوسط بسیار مشکل است. طبقه متوسط نه می­تواند به راحتی از مبالغ را تامین کند و نه می­تواند شاهد از بین رفتن اعضای خانواده باشد. بنابراین هزینه­ها را به هر ترتیبی که شده تامین می­کند اما دارایی­های خود را از دست می­دهد و بسیار احتمال دارد که پس از یک درمان هزینه­بر، به زیر خط فقر کشیده شود. بر اساس اعلام حسینعلی شهریاری، رییس کمیسیون بهداشت مجلس، طی 3 سال گذشته سهم مردم از هزینه های سلامت از 54 درصد به بالای 70 درصد افزایش پیدا کرده است. روسای دانشگاه های علوم پزشکی ایران در نامه ای سرگشاده به معاون برنامه ریزی رئیس جمهور اعلام کرده­اند که با توجه به تورم موجود و افزایش قیمت ارز، قیمت تمام شده دارو و ملزومات مصرفی پزشکی تا ۳۵۰ درصد افزایش یافته است. بنا به اظهار نظر اعضای کمیسیون بهداشت مجلس، کل ذخیره دارویی کشور برای 2 ماه آینده کافی است و دخیره دیگری وجود ندارد. همه این مسایل، هزینه­های درمانی را بیشتر افزایش خواهد داد. سالانه حدود 70 تا 80 هزار بیمار جدید در ایران به جمع مبتلایان به سرطان افزوده می شوند که هزینه­های درمان آن به 200 میلیون تومان رسیده است. سالانه بیش از 200 میلیون تومان هزینه دارو و درمان بیماری ام. اس. می شود که تنها نیمی از این بیماران تحت درمان قرار می­گیرند.

قیمت ویزیت پزشک در سال 91

سفر: حذف در فشارهای اقتصادی

مسافرت رفتن یکی از تفریحات طبقه متوسط بوده است. تفریحات طبقه متوسط بر خلاف طبقات بالاتر و پایین­تر، تنها تفریحات جسمانی و فیزیکی نیست و بسیاری از آنها می­خواهند در فرصتهای تفریح یا فراغت نیز برنامه­هایی را انتخاب کنند که آگاهی­دهنده و بازکننده راهی در زندگی آنها باشد. طبقات پایین­تر از متوسط، کمتر توانایی مالی و فرصت رفتن به مسافرت را به دلیل مشغله و مشکلات مالی زیاد دارد. در طبقات بالاتر نیز معمولا مسافرت رفتن، فرصتی برای تن­آسایی در سواحل و غذا خوردن در رستورانهاست. اما افراد وابسته به طبقه متوسط، بیشتر به فکر فاصله گرفتن از این نوع سفرها هستند و مکانهای ناشناخته و سفرهای هیجان­انگیز و البته پرزحمت را بیشتر از دیگر طبقات ترجیح می­دهند و بازدید آنها از مکانهای تاریخی و موزه­ها و تلاش برای شناخت فرهنگ گذشته و فرهنگ غیربومی، بیشتر است. مسافرت به کویر، سفر به کشورهایی کمترشناخته شده و مسافرت با ابزار ساده و کوله­پشتی، عادتی فرهنگی و اجتماعی است که طبقه متوسط در سالهای اخیر رواج داده است. افراد این طبقه، بسته به توانایی مالی خود، به انواع مسافرتهای داخلی و خارجی می­روند و اصولا مسافرت را به عنوان فرصتی برای بازگشت انرژیهای هدررفته در زندگی روزمره و شناخت دنیاهای نو، بر بسیاری از تفریحات ترجیح می­دهند. بسیار دیده شده است که خانواده­های طبقه متوسط، درآمدهای خود را با صرفه­جویی­هایی در دیگر حوزه­ها ذخیره می­کنند تا با آن به مسافرتهایی نسبتا پرخرج بروند و اصلا این کار را هدر دادن سرمایه­ها نمی­دانند.

با این حال، افزایش هزینه­های زندگی ناشی از اجرای طرح هدفمندی یارانه­ها، آنها را در اختصاص بودجه برای مسافرت محتاط کرده است و درصد زیادی از خانواده­های طبقه متوسط، برای تامین مخارج ضروری و غیرقابل چشم­پوشی، از تعداد سفرهای خود کاسته­اند. دو برابر شدن قیمت دلار در شش ماه اخیر هم باعث شده است که درصد زیادی از مسافرتهای خارجی طبقه متوسط کاسته شود. به طور نمونه، وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه اعلام کرده است که در 9 ماه اخیر تعداد ایرانیانی که به ترکیه مسافرت می­کنند، 35 درصد کاهش داشته است. آخرین ضربه به سفرهای طبقه متوسط را افزایش قیمت هواپیما وارد کرده است. قسمت قابل توجهی از مسافرتهای طبقه متوسط ایران با هواپیما انجام می­شود. در هفته گذشته، قیمت بلیت هواپیما در ایران به دلیل 3 برابر شدن قیمت بنزین هواپیما، به طور میانگین 65 درصد گران شد. به این ترتیب، بسیاری از افراد طبقه متوسط که اصرار زیادی به مسافرت رفتن دارند، با وسایل نقلیه دیگر به سفر خواهند رفت. با این وجود، گرانی بلیت هواپیما از رونق تورهای مسافرتی و تعداد کل مسافرتها خواهد کاست. مسافرت با خودروی شخصی، اتوبوس یا قطار، به زمان بیشتری نیاز دارد و عملا قدرت عمل مسافران را در انتخاب نوع و مقصد مسافرتها محدود خواهد کرد.

هزینه رسیدن از تهران به شهرهای توریستی ایران

مصرف محصولات فرهنگی: کاهش سهم در سبد مصرفی

سینما، مجلات، کتاب، موسیقی و فراغتهایی از این دست، از مقولات مورد علاقه طبقه متوسط است. این طبقه، دارای تحصیلاتی نسبتا بالا است و بخشی از تفریحات و وقتهای فراغت این طبقه، با موضوعات فرهنگی پر می­شود. با این حال، این بخش از تفریحات طبقه متوسط بسیار آسیب­پذیر است و با افزایش فشار اقتصادی، افراد این طبقه به راحتی از این نوع فعالیتها می­کاهند. در طول ماه، ممکن است افراد بخواهند چندین دی­وی­دی فیلم بگیرند یا چند مجله را بخوانند. با این حال، نسبت به اجاره­خانه یا حتی هزینه­های خوراک یک خانواده، هزینه­های فرهنگی بسیار کمتر است اما مسئله این است که در هنگام بحرانهای اقتصادی بدون فیلم یا مجلات می­توان زندگی کرد اما بدون سرپناه یا مواد غذایی نمی­توان زنده ماند. شاید بتوان گفت که تفریحات فرهنگی و سفر، دو مقوله­ای است که خانواده­ها با افزایش فشارهای اقتصادی به فکر حذف آنها از سبد مصرفی می­افتند.

در سالهای اخیر، مصرف بسیاری از مقولات فرهنگی کاهش داشته است. تیراژ کتابها از 5 هزار نسخه در ده سال پیش به هزار نسخه در سالهای اخیر رسیده است. گرانی کاغذ باعث شده است که قیمت کتاب و مطبوعات بسیار بالا برود. در نمایشگاه کتاب امسال، به گفته معاونت فرهنگی وزارت ارشاد، فروش کتاب 25 میلیارد تومان کاهش یافت که شامل کتابهای کودک و نوجوان و حتی کتابهای دانشگاهی نیز می­شد. در امسال قیمت بلیت سینما نیز افزایش داشته است و بسیاری از سینماها در روزهای سه­شنبه، بلیت نیم­بها نمی­فروشند. همه این مسایل باعث ریزش مخاطبان سینما می­شود. البته می­توان گفت که سینما یکی از تفریحات ارزان بیرون از خانه طبقه متوسط ایران است و با وجود همه مشکلات، باز هم نسبت به دیگر تفریحات فرهنگی بیرون از خانه، بیشتر خواهان دارد.

تورم موجود در بازار ایران به حوزه فرهنگی نیز سرایت کرده است؛ قیمت بلیت تئاتر در تئاتر شهر نسبت به بهار امسال، 2 هزار تومان رشد داشته است. قیمت بلیت کنسرتها هم به قدری گران است که بسیاری از خانواده­های طبقه متوسط به سوی آن نمی­روند یا اگر توانایی مالی بهتری داشته باشند، با احتیاط یکی دو بار در سال در آنها شرکت می­کنند. شاید در این میان، سر زدن به موزه­ها برای خانواده­های طبقه متوسط صرفه اقتصادی داشته باشد اما موزه­های معدودی در کشور وجود دارد که به ندرت محتویات خود را تغییر می­دهند و پس از چندی، موزه­ها نیز تکراری می­شوند. علاوه بر اینها، قیمت بلیت بازدید از برخی موزه­ها نیز برای خانواده­های طبقه متوسط زیاد است. آخرین موزه­ای که در تهران افتتاح شد، موزه زندان قصر بود که بلیت بازدید آن 5 هزار تومان است. اگر پدر و مادری بخواهند فرزند خود را به دیدن این موزه ببرند، باید 15 هزار تومان برای 2 ساعت خرج کنند که در شرایط سخت اقتصادی این روزها، پول کمی نیست.

هزینه متوسط تفریحات فرهنگی در شهر تهران