زن بودن نباید مانع فعالیت اقتصادی باشد

اقتصاد ایرانی: فاطمه مقیمی عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران و تهران و نایب رئیس کمیسیون حمل و نقل اتاق تهران، اولین زنی است که به طور مستقل وارد حرفه کامیونداری شده و در سال ۱۳۵۸ پس از ثبت شرکت حمل و نقل این کار را آغاز و تاکنون ادامه می دهد. او اکنون عضو شورای مرکزی کارگزاران است و می گوید: «من یک زن ثروتمند هستم، بسیاری از مردها به زنان ثروتمند حسادت می کنند. در مقابل من هم سنگ های زیادی گذاشته شد» مشروح مصاحبه سیده فاطمه مقیمی با اقتصاد ایرانی در ذیل آمده است:

اقتصاد ایرانی: چطور شد که ثروتمند شدید، وضعیت اقتصادی تان در ابتدا چگونه بود؟

با سرمایه خیلی محدود شروع کردم وضع اقتصادی ام متوسط بود و بدون کمک همسرم امکان نداشت، موفق شوم. از یک اتاق در شرکت همسرم شروع کردم. همه کاره اش هم خودم بودم. صبح می آمدم اتاق را گردگیری می کردم و چایی می گذاشتم. تلفن که زنگ می زد، موهبت صدای زنانه این بود که می توانستم صدایم را نازک کنم و ادای منشی شرکت را در بیاورم. فرزند کوچکم را هم می بردم. بعد تلفن را روی اسباب بازی کودکم می گذاشتم تا آهنگ بزند و بعد گوشی را برمی داشتم که یعنی الان وصل شدید به خانم مقیمی. وقتی قرار بود نامه بفرستم جایی، کارمند که نداشتم . خودم می بردم و می گفتم می خواهم شما را بیشتر بشناسم و بیشتر ارتباط برقرار کنم. تا وقتی به درآمدزایی برسم و منشی و آبدارچی بگیرم و پرسنل زیاد کنم، کارم همین بود.

اقتصاد ایرانی: چرا حوزه حمل و نقل را انتخاب کردید؟

وقتی آدم وارد عرصه ای می شود برای کار اقتصادی و اجتماعی از نظر من هیچ محدودیتی ندارد.

اقتصاد ایرانی: حمل و نقل برای زنان سخت نیست؟!

هیچ وقت از کار کردن نترسیدم. ۳۴ سال پیش هم که من آغاز به کار کردم به قصد حضور در اتاق بازرگانی نیامدم ولی وقتی در فضای کاری قرار می گیرید جدای از بعد اقتصادی و منافع شخصی، احساس می کنید می توانید در کنار آن منافع شخصی، سلسله کارهای جمعی هم انجام دهید. من با این نگاه کاندیدای اتاق تهران شدم که نگاهم فراتر از کار شخصی بود؛ اینکه بتوانم از تجربیات شخصی خودم برای گروهی که همراه من در کارهای اقتصادی هستند، ثمربخش باشم.

اقتصاد ایرانی: به عنوان یکی از زنان فعال در حوزه اقتصادی، جایگاه کنونی زنان ایران در حوزه تجارت را چگونه ارزیابی می کنید؟

من یک زن ثروتمند هستم، بسیاری از مردها به زنان ثروتمند حسادت می کنند. در مقابل من هم سنگ های زیادی گذاشته شد. شاید لازم باشد برای پاسخ به این سوال به عقبه این موضوع نگاه کنیم و ببینیم این مباحث چگونه آغاز شده است. بحث حضور زنان در جامعه اقتصادی با حضور آنان در جامعه تجاری دو بحث متفاوت است. در یک بیان کلی می توان گفت اگرچه حضور زنان در عرصه های اقتصادی نسبت به دوره های قبل رشد چشمگیر بسیاری داشته اما نمی توان شاهد رشد چشمگیر حضور آنان در عرصه های تجاری هم بود. اگر چه حضور آنان در این حوزه هم نسبت به گذشته افزایش داشته است. اما در توضیح این تفاوت باید بگویم اگرچه از لحاظ اقتصادی زنان هیچگاه به عنوان نان آور خانواده نگاه نشده اند، اما در شرایط دیگری مانند وضعیت امروز جوامع به کارکرد زنان به عنوان کمک هزینه گردش اقتصادی خانواده ها نگاه می کنند. اگرچه در این میان به آن درآمد مخفی که ناشی از کار زن در منزل است هرگز توجه نشده و آمار و ارقامی هم در این خصوص ارائه نشده است. در سال گذشته برخی مطالب درخصوص احتساب دستمزد زنان مطرح شد که مثلا برای کار زنان در منزل برای افراد ساکن تهران دستمزد ماهانه ۶۵۰ هزار تومان و در شهرستان ها دستمزد ۴۵۰ هزار تومان اعلام شد اما این اعداد و ارقام هرگز محاسبه نشد. البته بحث ما هم دریافت این ارقام نیست، این حقوق اگرچه دریافت نمی شود اما باید به عنوان دستمزدی در واحد اندازه گیری درآمد خانواده به آن پرداخته شود. این درآمد باید در درآمد سرانه هم احتساب شود تا درآمد به صورت GDP خروجی کشور در آمار و ارقام درآمدی کشور و حتی در رده بندی اولویت های کسب و کار هم نقش آفرینی کند. اما در بحث اقتصاد خارج از منزل می بینیم که زنان در گذشته هم سهم هرچند کوچکی در کار خارج از منزل داشته اند. همزمان با توسعه جوامع ارزش گذاری های این مقوله هم تغییر کرد. در این میان یکی از عوامل بسیار مهم و تاثیرگذار در حضور زنان در عرصه های اقتصادی افزایش میزان تحصیلات آنان بود. یعنی با افزایش سطح دانش و اطلاعات، زنان هم کارها، سمت ها و جایگاه بهتری را در جامعه طلب کردند. اکنون نیز زنان به موازات مردان در عرصه های اقتصادی فعالیت دارند که دو عامل اصلی زمینه ساز این حضور شده است؛ یکی بحث نیاز جامعه و دیگری نیاز اقتصادی خانواده به کار زنان. یعنی زمانی که زنان تقریبا ۵۰ درصد جمعیت جامعه را تشکیل می دهند و سهم به سزایی در ورودی های دانشگاهی دارند، نمی توان انتظار داشته باشیم که نیمی از افراد جامعه با وجود تحصیلات و دانش، مصرف کننده صرف باشند. از طرف دیگر کارهای یدی و مکانیکی دوره های قبل به کارهای فکری و دانشی نوینی تبدیل شده است که انجام آنها تنها نیاز به دانش و تخصص دارد. بر این اساس با دانشی شدن جوامع به نظر من قابلیت هاست که اکنون بیانگر نوع فعالیت افراد است و نه جنسیت آنان. این روند، یک روند نسبتا مشابه در دنیاست که ایران هم از این قاعده مستثنا نیست. البته نمی توان منکر این موضوع شد که فعالیت اقتصادی زنان در ایران هنوز هم جای کار دارد اما میزان فعالیت اقتصادی آنان نسبت به گذشته بسیار افزایش یافته است که البته سهم عوامل فرهنگی و پذیرش کار بیرون از منزل زنان هم سهمی دارد که نمی توان از آن چشم پوشید.

اقتصاد ایرانی: آیا پیشرفت و حضور زنان در حوزه تجارت هم به گستردگی حوزه اقتصاد بوده است؟

با وجود اینکه جامعه از نظر فرهنگی فعالیت اقتصادی زنان را پذیرفته است اما در حوزه اقتصاد وضع به این خوبی نیست. جالب است بدانید با اینکه نیمی از جمعیت دنیا را زنان تشکیل می دهند تنها یک دهم مالکیت موجودی دنیا برای زنان است و تنها ۰/۰۱ اموال دنیا به نام زنان ثبت شده است. توجه به این نکته وقتی جالب است که بدانید تجارت در قدم اول نیاز به سرمایه دارد. اما این سرمایه تنها محدود به سرمایه علمی و انسانی که نمی شود بلکه سرمایه مالی و پشتوانه اقتصادی هم نیاز است. اما سرمایه مالی که با این نسبت نابرابر توزیع شده است جای بسیار فراخی برای تجارت زنان باقی نمی گذارد. زمانی که شما قرار است در عرصه تجارت در شرایط عادی کالایی را بخرید و صادر کنید نیاز به یک پشتوانه مالی، سند ملکی یا یک سپرده کلان در یک بانک اقتصادی دارید. مالکیت اموالی زنان نسبت به مردان که کمتر است، نگاه حمایتی به زنان هم که در جامعه تا حدی کمتر است. پس چطور می توان انتظار حضور برابر زنان در عرصه تجارت را داشت؟ در کنار نبود سرمایه، نبود نگاه های حمایتی در خانواده ها هم باعث کاهش خودباوری در زنان و دلهره های جنسیتی برای حضور در بازار کار و تجارت می شود. بر این اساس یک زن باید از میزان بسیار بالایی از خودباوری برخوردار باشد که بتواند فعالیت تجاری را آغاز کند. با تمام این شرایط باز هم می پرسیم که چرا نسبت حضور زنان از مردان در جامعه تجاری کمتر است؟

اقتصاد ایرانی: این نگاه و گفته های شما همه بررسی برخی دیدگاه ها و نگاه ها از دیدگاه جامعه و خانواده است. آیا مسئولان مربوطه هم به مقوله حضور زنان در تجارت با دیدگاه تبعیض آمیز نگاه کرده است؟

ببینید در هیچ کجای قانون چنین چیزی وجود ندارد و هیچ محدودیت و ممنوعیت جنسیتی ذکر نشده است اما در عمل در برخی مواقع به چنین نگاهی برمی خوریم. ما بارها از دولت خواسته ایم که تسهیلات و امکانات ویژه در اختیار زنان قرار دهد. این به معنای دادن وام به زنان نیست بلکه به این معناست که برای پایه و شروع کار ضمانت های اولیه نقدی کمتری از زنان گرفته شود. اگر قرار است جامعه ای ارتقا یابد باید نگاه جنسیتی از بین برود. من در اولین قدم حضور در حوزه کاری خودم در عرصه حمل ونقل، ۱/۵ سال هر روز به وزارت راه وقت، می رفتم اما جواب مسئولان هر روز یک چیز بود؛ اینکه یک زن نمی تواند مدیر یک شرکت حمل و نقل در کشور شود. اما در هیچ کجای قانون به این موضوع اشاره نشده بود بلکه نگاه مسئولان ایراد داشت.

اقتصاد ایرانی: فضای حضور زنان در تجارت را در سال های اخیر نسبت به دوره های دیگر چگونه می بینید؟

درست است که همیشه گفته اند مشت نمونه خروار نیست اما مشت هایی وجود دارد که نمونه خروار است. برای نمونه من اولین زنی بودم که وارد صنعت حمل و نقل شدم، اما امروز بعد از ۳۲ سال حدود ۲۰ درصد مدیران شرکت های فعال در حوزه حمل و نقل زنان هستند. ممکن است که این ۲۰ درصد در رده مدیران عامل نباشند اما همه در رده های مدیران اجرایی آن شرکت ها هستند که مدیران، سرمایه گذاران و سهام داران آنها را قبول دارند. این موضوع در خصوص اتاق بازرگانی هم صادق است. روزی که من وارد اتاق بازرگانی تهران شدم، تنها زن عضو هیات نمایندگان این اتاق بودم اما اکنون علاوه بر من دو زن دیگر در این اتاق حضور دارند. باید تلاش کرد تا نگاه جامعه تغییر کند. امروز حضور زنان در جامعه بازرگانی و تجاری کشور را پررنگ تر از دوره ها و دهه های قبلی می بینم. این حضور تنها به دلیل افزایش اشتیاق خود افراد نیست، بلکه برای حضور آنان بسترسازی شده است. افرادی که خط شکن حضور در این دوره ها بوده اند هم بسترسازی های لازم برای حضور زنان را فراهم کرده اند و هم خودشان به موفقیت رسیده اند. زنان دیگری هم که رهروان این افراد بوده اند توانسته اند با اقدامات متفاوت به موفقیت هایی برسند و در عرصه تجارت سهمی برای خود کسب کنند.

اقتصاد ایرانی: منظور شما از باز شدن فضا برای فعالیت زنان، باز شدن فضای فرهنگی است یا اقتصادی؟

هر دو.

اقتصاد ایرانی: آیا باز شدن فضای اقتصادی مرهون فعالیت ها و اقدامات دولت بوده است؟

نه. این طور نیست. فضای تجارت زنان در ابتدا به لحاظ فرهنگی بازتر شده است. یعنی در قدم اول محدودیت های نگاه جامعه کوچک خانواده تغییر کرده است. با تغییر این نگاه فضای حضور اقتصادی زنان بازتر شده است و به دنبال حضور گسترده زنان در اقتصاد، زمینه حضور در عرصه های تجاری هم افزایش یافته است. با تغییر نگاه خانواده ها سرمایه های مالی مورد نیاز، کمی راحت تر در اختیار زنان قرار داده شده است، چون به موازات افزایش سطح تحصیل نگاه علمی و کارآمدتری در زنان شکل گرفته است. این سبب می شود خانواده و جامعه کم کم حضور زنان را بپذیرند. این حضور در دهه اخیر نسبت به ۲۰ یا ۳۰ سال گذشته گسترش بیشتری داشته است. البته باز هم من معتقدم هنوز هم سهم زنان از دنیای تجارت کم است. بهترین آمار برای بررسی میزان حضور زنان در عرصه های تجاری نگاهی به تعداد کارت های بازرگانی زنان در دوره ها و سال های مختلف است. تعداد کل کارت های بازرگانی اتاق تهران حدود ۲۵ هزار تا ۳۰ هزار کارت بوده که ۱۸ هزار کارت آن در سال جاری تمدید شده است. از این ۱۸ هزار کارت بازرگانی تمدید شده پنج درصد برای زنان است و ۹۵ درصد آن برای مردان است. اگر قرار است ظرفیت و بسترسازی صورت بگیرد باید روی نکات کلیدی و اصلی حرکت کرد. نگاه به فعالیت های تجاری زنان توسط مردان در برخی موارد نگاه حمایتی است اما نگاه برخی مردان نگاه بازدارنده و چوب لای چرخ گذاشتن است.

اقتصاد ایرانی: به مشکلات حضور زنان در عرصه تجارت اشاره کردید. شما به عنوان یک زن برای حضور در این عرصه چه مشکلاتی با دیگران دارید؟

من به عنوان یک زن هیچ مشکلی در انجام و اجرای کارم ندارم.

اقتصاد ایرانی: شاید باید در این خصوص تفکیکی داشت. یعنی سیده فاطمه مقیمی را یک شخصیت جداگانه در نظر گرفت که خودش با این نام، مشکلی برای فعالیت در عرصه های تجاری ندارد. اما به نظر شما یک زن ممکن است چه مشکلاتی در یک کار اقتصادی داشته باشد؟

مهم این است که این تفکیک ابتدا در ذهن افراد انجام شود. یعنی نباید گفت من یک زن هستم و به دلیل زن بودنم قطعا محدودیت ها و مشکلاتی دارم که مانع حضور من در عرصه های مختلف پابه پای مردان می شود و به خاطر زن بودنم دچار ضعف در برخوردها و رفتار اجتماعی ام هستم. بهتر است ما به عنوان یک موجود اجتماعی به دنبال فعالیت اقتصادی برویم نه به عنوان یک زن. متاسفانه بسیاری از زنان با نگاه «من یک زن هستم» به دنبال کارهای اقتصادی می روند. چنین نگاهی حتما برخوردهای دیگری را هم از جانب دیگر افراد فعال در این حوزه و هم از جانب اجتماع به دنبال دارد. قرار نیست در عرصه فعالیت های تجاری با روش های زنانه یا ضعف های زنانه وارد شد. معلوم است که جامعه چنین موضوعی را نمی پذیرد. کجای قانون در خصوص فعالیت زنان در برابر مردان محدودیت اعمال شده است؟ ما خودمان با تکرار این موضوعات همه چیز را تفکیک جنسیتی کردیم و چنین نگاهی را جا انداختیم.