ماهواره های ده سانتی متری و ارزان در راه فضا

اقتصاد ایرانی: تقریبا هزار ماهواره فعال دور زمین می گردند که اندازه و وزن برخی از آن ها مساوی با یک ماشین بزرگ است. در سال گذشته حدود 100 ماهواره کوچک که بعضی از آن ها از یک یا چند مکعب 10 سانتیمتری ساخته شده اند، به این تعداد اضافه شده اند. این ماهواره ها ممکن است کوچک باشند اما قابلیت های بیشتری نسبت به اسپوتنیک (اولین ماهواره ساخت بشر که در سال 1957 توسط روسیه به فضا فرستاده شد) دارند. ماهواره های جدیدتر بیشتری هم در راه هستند. سخت افزارهای فضایی در گذشته بسیار گران بودند و تنها در دسترس دانشمندان سرآمد چند ملیتی خاص و نه هیچ کس دیگر قرار داشتند. بسیاری از این ماهواره های نانو که مانند ماهواره های کوچک بیش از چند کیلوگرم وزن ندارند، توسط شرکت ها و بخش های دانشگاهی به فضا فرستاده شده اند و گاهی هزینه ساخت آن ها از طریق وبسایت های جذب سرمایه تامین شده است. هزینه ساخت این ماهواره ها کمتر از ده هزار دلار است که هزار بار ارزان تر از ماهواره های بزرگ کنونی است. مسلما این ماهواره ها از انجام بسیاری از کارها ناتوان هستند اما با این اختلاف قیمت و برخی کارایی های هوشمند، می توانند به رقبای جدی محصولات کنونی تبدیل شوند. در پنج سال آینده انتظار می رود 1000 ماهواره نانوی دیگر در مدار قرار بگیرند.

دو روند پیش رو

هم اکنون دو گرایش در حال تحقیق روی ماهواره های نانو برای موفقیت بیشتر این ماهواره ها هستند. مانند کسانی که روی روبات ها یا چاپگرهای سه بعدی کار می کنند، سازندگان ماهواره های نانو نیز به دنبال بهره گیری از بهترین و ارزان ترین قطعاتی هستند که در گوشی های هوشمند و دیگر لوازم الکترونیکی به کار می رود. برخی ماهواره های نانو حتی حاوی یک گوشی هوشمند کامل هستند و از سیستم های عامل هوشمند، رادیو و دوربین هایی که امروزه تلفن ها دارند، استفاده می کنند. تا زمانی که قیمت گوشی های تلفن همراه رو به کاهش و توانایی آن ها رو به افزایش است، این روند در ماهواره های نانو نیز مشاهده خواهد شد.

سیستم های پرتاب به فضا نیز ارزان تر شده اند. اسپیس ایکس که یک شرکت سازنده راکت است که توسط الون ماسک تاسیس شده، در حال حاضر هزینه های رسیدن به فضا را پایین آورده است؛ این شرکت و رقبایش می توانند این هزینه ها را بیش از این هم پایین بیاورند. کسانی که بیشترین سود را از این مساله می برند، آن هایی هستند که ماهواره های بزرگ می سازند. اما ماهواره های بزرگ بیشتر یعنی فرصت بیشتر برای ماهواره های کوچک برای قرار گرفتن در مدار. البته برخی شرکت ها نیز به دنبال سیستم های پرتاب ارزان قیمت کوچک هستند تا به طور خاص نیازهای ماهواره های نانو را تامین کنند. یکی از دلایلی که مهندسان فضایی به شدت در این زمینه محتاط هستند این است که هزینه های شکست پروژه بسیار زیاد است. اندازه، محدودیتی را تحمیل نمی کند. ماهواره های نانو نمی توانند به اندازه ماهواره های بزرگ به زمین نزدیک باشند. اما این مساله برای بعضی مقاصد مشکلی ایجاد نمی کند. برنامه های کنونی شرکت ها در جهت استفاده از ماهواره های نانو برای ارزیابی محصولات کشاورزی، مطالعه بر روی خورشید و ردگیری کشتی ها و هواپیماها است. چنین سیستم هایی شاید بتوانند هواپیمای گمشده مالزیایی را ردیابی کنند.

قابلیت های نانو

با این همه، همه از این تحولات هیجان زده نیستند. یک نگرانی این است که قرار گرفتن ماهواره های نانو خارج از جو زمین، به معنی افزایش بسیار زیاد زباله های فضایی است؛ در حالی که ماهواره های موجود در جو زمین، بعد از حدود یک سال و در هنگام بازگشت به زمین می سوزند و ارزان بودن به معنی قابلیت جایگزینی سریع با مدل های جدیدتر است. نگرانی جدی تر این است که چنین ماهواره هایی مصارف دوگانه دارند و می توانند برای مقاصد نظامی مورد بهره برداری قرار گیرند. این مساله باعث شده که در امریکا محدودیت های بسیار شدیدی در این زمینه ایجاد شود.

دولت باراک اوباما قانون سال 1999 را که بر اساس آن همه ماهواره ها باید به عنوان تجهیزات جنگی از وزارت کشور مجوز بگیرند و تحت مقررات بین المللی جابجایی اسلحه (ITAR) قرار بگیرند، لغو کرد. چنین قانونی بدان معنا بود که اکثر ماهواره های تبلیغاتی باید توسط ITAR جمع آوری شوند. اما برخی سیستم های ماهواره ای و فضانوردی ـ شامل هر چیزی که بتواند انسان را به فضا ببرد ـ تحت نظر ITAR باقی می مانند. در زمینه استفاه نظامی باید مراقبت صورت گیرد اما قوانین امریکا در این زمینه بیش از حد سخت گیرانه به نظر می رسند. بررسی دوره ای برای تشخیص ماهواره هایی که تهدید واقعی ایجاد می کنند می تواند با دادن اطلاعات بهتر، کمک کند. محدودیت های زیاد در زمینه تکنولوژی های جدید کارایی ندارند و به منافع امریکا صدمه می زنند: تکنولوژی های جدید مانند ماهواره های نانو، به سادگی به کشورهایی منتقل می شوند که در آن جا با موانع کمتری برای راه اندازی مواجه باشند.