بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : چهارشنبه 30 آبان 1397      14:10

رویکردهای جهانی تقویت صنعت خودرو

صنعت خودرو به واسطه ماهیتی که دارد، تا اندازه زیادی با فرآیند زنجیره ارزش جهانی (Global Value Chain) در انطباق است و به همین دلیل، آن دسته از کشورهای دنیا که در این صنعت مزیت دارند، سعی می‌کنند از طریق سیاست‌گذاری مناسب، صنعت خودرو خود را بهبود بخشند.

اقتصاد ایرانی: صنعت خودرو به واسطه ماهیتی که دارد، تا اندازه زیادی با فرآیند زنجیره ارزش جهانی (Global Value Chain) در انطباق است و به همین دلیل، آن دسته از کشورهای دنیا که در این صنعت مزیت دارند، سعی می کنند از طریق سیاست گذاری مناسب، صنعت خودرو خود را بهبود بخشند. با این همه، یک راه حل واحد برای سیاست گذاری در قبال زنجیره های ارزش جهانی و صنعت خودرو وجود ندارد. عوامل مختلفی همچون «موقعیت مکانی کشورها»، «اندازه اقتصاد و میزان درآمد آنها در مقایسه با کشورهای همسایه»، «ساختار اقتصادی آنها»، «دامنه توافقنامه های تجاری آنها با سایر کشورها» و نیز «مواهب فیزیکی و سرمایه اجتماعی آنها»، نحوه مشارکت و ادغام کشورها در زنجیره های ارزش جهانی را شکل می دهد.

به گزارش تعادل، بر اساس گزارشی که توسط موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی منتشر شده، به عنوان نمونه، «مکزیک و ترکیه» که دارای صنعت خودرو نسبتا بزرگی هستند، طرح های مونتاژکاری خود را با تکیه بر «خلق ارزش افزوده و بر اساس زنجیره ارزش بالاتر صنایع بالادستی داخلی» خود (که کیفیت بالاتری دارند) توسعه می دهند. از طرفی برخی «رویکردهای افقی» نیز در کشورهایی مانند «کاستاریکا، جمهوری چک، کلمبیا، مکزیک و ترکیه» مورد آزمون قرار گرفته است. بطوریکه در «جمهوری چک»، برنامه مشوقهای ملی که بخش های تولید کارخانه ای، فناوری و خدمات کسب وکار را پوشش می دهد، شرایط مناسبی برای سرمایه گذاری مالی و جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی را فراهم کرده است. «تمرکز صنایع خودروسازی در مناطق ویژه اقتصادی» نیز رویکرد دیگری است که در کشورهایی مانند مراکش مورد آزمون قرار گرفته است.

برنامه های هدفمند در تجربه جهانی

صنعت خودروسازی تا حد زیادی در تنها چند کشور خاص متمرکز شده و تنها چند کشور (شرکت) انگشت شمار در تولید جهانی خودرو مشارکت دارند. از دیگر سو، زنجیره ارزش این صنعت نیز هم از نظر جغرافیایی و هم به واسطه فرآیند عملیات مربوطه (تحقیق و توسعه، طراحی، آزمایش، مونتاژ و تولید) و فعالیت های بالادستی این زنجیره، بسیار تخصصی است. البته تخصصی و تکه تکه بودن این صنعت در زنجیره ارزش جهانی، حیطه وسیعی را برای ادغام و مشارکت بسیاری از کشورها فراهم می کند که این موضوع، تنها به صنعت خاص تولید موتور خودرو محدود نیست. همین ویژگی، موجب شکل دهی ابزار سیاستی برای بهبود مشارکت و فراهم آوری فرصت ادغام می شود. شاید به همین دلیل باشد که در بسیاری از کشورها، به خصوص کشورهایی که بخش خودروی کوچک تری دارند، می توان ابزارهای سیاستی قدرتمندی را در بخش بالادستی زنجیره ارزش جهانی این صنعت یعنی جایی که دوسوم تا سه چهارم کل ارزش افزوده این صنعت خلق می شود، به کار گرفت.

از منظر این گزارش که به قلم مهدی رضایی نگاشته شده، کشورهای مختلف دنیا در برنامه های هدفمند مشارکت در زنجیره های ارزش جهانی از طریق صنعت خودرو، رویکردهای متفاوتی را برای رشد این صنعت برگزیده اند. این رویکردها البته خود نیز به موازات سایر راهبردهای چندوجهی دیگر قرار دارند. برای مثال، مکزیک و ترکیه که دارای صنعت خودرو نسبتاً بزرگی هستند، طرح های مونتاژکاری خود را با تکیه بر خلق ارزش افزوده و بر اساس زنجیره ارزش بالاتر صنایع بالادستی داخلی خود (که کیفیت بالاتری دارند) توسعه می دهند. برخی دیگر از طرح ها نظیر برنامه «دگرگون سازی تولید در کلمبیا» (Production Transformation Program) و همچنین «طرح اتومبیل در فرانسه» (Plan Automobile) نیز ظرفیت های صنعت داخلی خود را تقویت می کنند.

رویکرد دیگر اما، بهره برداری از سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI) است. باز هم به عنوان نمونه، هدف مراکش جذب سرمایه های خارجی در حلقه های دوم و سوم بالادست صنعت خودرو است، درحالی که کلمبیا به دنبال توسعه ظرفیت های فناورانه داخلی است. «تقویت ظرفیت های صادراتی» رویکرد دیگری است، که اروگوئه برای ارتقاء زنجیره ارزش صنعت خودروی خود از طریق موافقتنامه تجارت آزاد، اجرایی کرد. رویکردها البته در افق های زمانی مختلف نیز تغییر می کنند. مثلا برنامه کلمبیا بخشی از یک رهیافت بلندمدت ایجاد تحول (تا 2023) است. این در حالی است که برزیل و مراکش برنامه چندساله را دنبال می کنند و فرانسه در رویکرد خود هیچ نقطه پایانی را مدنظر قرار نداده است. اروگوئه برنامه و قواعد مدنظر خود در رابطه با صنعت خودرو را در سال 2015 و هم راستا با الزامات سازمان تجارت جهانی سامان داد. برخی کشورها (نظیرکلمبیا و مراکش) اما اهداف اشتغالزایی، برخی (نظیر برزیل و کلمبیا) اهداف صادراتی و برخی دیگر (نظیر برزیل) اهداف توسعه سرمایه گذاری را برگزیده اند. همچنین براساس داده های این گزارش، « برزیل و فرانسه» تولید «خودروی سبز» و توسعه پایدار را انتخاب کرده اند. برزیل البته به همراه کلمبیا، همچنین توسعه فناورانه و ابداع را نیز هدف گذاری کرده اند، ضمن اینکه کلمبیا یک مرکز جدید توسعه فناورانه صنعت خودرو نیز احداث کرده است.

رهیافت های افقی

در کشورهایی که صنعت اتومبیل را به عنوان فعالیت صنعتی اولویت دار انتخاب کرده اند، رهیافت های ناهمگون افقی نیز در درون یک رهیافت ادغام عمودی وسیع به عنوان یک رهیافت هدفمند مشاهده می شود. این روش در کشورهایی مانند «کاستاریکا، جمهوری چک، کلمبیا، مکزیک و ترکیه» مورد آزمون قرار گرفته است. به عنوان نمونه، در جمهوری چک، برنامه مشوق های ملی که بخش های تولید کارخانه ای، فناوری و خدمات کسب وکار را پوشش می دهد، شرایط مناسبی نظیر مشوق های مالیاتی، اعطای امتیاز برای اشتغالزایی و آموزش، نرخ های ترجیحی وام برای استفاده از زمین و زیرساخت ها و اعطای امتیاز برای سرمایه گذاری مالی و جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی را فراهم کرده است. این برنامه امتیازات و شرایط ویژه ای را برای سرمایه گذاران در راستای اهداف اشتغالزایی ارایه می دهد. در مکزیک، برنامه های مختلف افقی موجب انتفاع بخش خودرو می شوند. این برنامه ها شامل برنامه های فرعی است که شامل برنامه توسعه و ارتقاء سطح فناوری اطلاعات و ارتباطات، مشوق ها برای ابداع، تقویت عرضه کنندگان داخلی و جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی و تشویق توسعه منطقه ای می شود. ترکیه در سال 2012، سازوکار انگیزشی را معرفی کرد که هدف از آن، تحول تولید و تخصصی سازی فعالیت های اقتصادی با ارزش افزوده بالا، افزایش اشتغال و کاهش نابرابری ها در داخل کشور بوده است . این برنامه، هم شرکت های داخلی و هم شرکت های خارجی را هدف گذاری می کند که بر اساس نوع سرمایه گذاری چهار نوع مشوق را در بر می گیرد: مشوق های عمودی، مشوق های منطقه ای (که شامل شش منطقه بر اساس معیارهای اجتماعی است)، مشوق های بزرگ مقیاس و مشوق های راهبردی. هر یک از این برنامه ها شامل ترکیب های مختلفی از مشوق ها هستند. از طرفی برنامه های مختلف به صورتی اجرا می شوند که مشخصات هر منطقه ای که سرمایه گذاری در آن صورت می پذیرد را در نظر می گیرد. اجرای برنامه های ادغام افقی در دل سیاست های جامع تر حمایت از ادغام در فعالیت های بالادستی حتی در کشورهایی نظیر «ایرلند» که از فعالیت ها و برنامه های کوچک تر حمایت کننده از بخش خودرو برخوردارند می تواند مهم باشد. «آژانس کسب وکار ایرلند» که توسعه بنگاه های ایرلندی در جهان را به عهده دارد، حمایت مستقیم از شرکت های استارت آپ با توانایی بالا را به منظور بهبود وضعیت آنها از طریق اعطای امتیاز برای تحقیق، توسعه و ارایه ابزار توسعه فعالیت ها، جهانی سازی، ظرفیت سازی تولید و افزایش بهره وری آنها فراهم می کند. به علاوه، راهبرد تأمین منابع جهانی ایرلند، زنجیره ارزش داخلی قوی این کشور را به سمت شرکت های فراملی مستقر در ایرلند گسترش می دهد. در موارد مشابه، در کشورهای شیلی و پرو که هر دو واردکننده خودرو هستند، سیاست های این کشورها بر توسعه ظرفیت های بالادستی صنعت خودرو نظیر صنعت مس، محصولات لاستیکی (تایرها)، طراحی و منسوجات موردنیاز خودرو متمرکز شده است.

بهره گیری از مناطق ویژه اقتصادی

در بخش دیگری از این گزارش اما آورده شده که چندین کشورهایی چون «مراکش، کاستاریکا، جمهوری دومینیکن و کلمبیا»، از مناطق ویژه اقتصادی برای توسعه صنعت خودروی خود استفاده می کنند. مراکش صنعت خودروی وسیع تری را نسبت به سایر کشورها از طریق ایجاد مناطق صنعتی یکپارچه هدف گذاری کرده است. شهرک صنعتی خودروی «تانگر» و شهرک صنعتی «کلینترا» به مناطق ویژه تانگر و کازابلانکا که میزبان شرکت های فراملی مونتاژ خودرو هستند، به منظور خلق خوشه های صنعتی محلی متصل شده اند. سیاست جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کاستاریکا تا اندازه زیادی به مناطق ویژه این کشور مرتبط است. این سیاست، عرضه کنندگان محلی را تشویق و از پیوند بخش علوم با صنعت به منظور افزایش تولید و ابداع محتوای داخلی در محصولات شرکت های محلی حمایت می کند. از دیگر سو، طیف وسیعی از عرضه کنندگان بالادست صنعت خودرو، عملیات تولید محصولات کارخانه ای را در مناطق ویژه اقتصادی دومینیکن راه اندازی کرده اند. علاوه بر انگیزه های مالی، شرکت های خارجی به بخش های دارای نیروی انسانی ماهر نظیر تولید تجهیزات برقی و الکترونیکی روی می آورند. رژیم تجارت آزاد که توسط شورای مناطق آزاد مدیریت می شود، مشوق های مالی را برای جذب شرکت های داخلی و خارجی که محصولات صنعتی را تولید یا خدمات صادراتی فراهم می کنند، ارایه می دهد. این شورا همچنین بین شرکت های واقع در داخل و خارج مناطق ویژه اقتصادی پیوند برقرار می کند و دولت برای بهبود وضعیت سرمایه انسانی در بخش های تولید صنعتی در مناطق ویژه اقتصادی، سرمایه گذاری انجام می دهد. جمهوری دومینیکن به سمت سیاست اعطای مشوق به مناطق و بخش های دارای ارزش افزوده بالاتر که شامل صنعت خودرو است رفته و از دسترسی ترجیحی به بازارهای امریکا و اتحادیه اروپا بهره برداری می کند.

اما درس هایی برای ایران

خودروسازی (محصول نهایی صنعت خودرو) تا حد زیادی متکی بر برند است؛ به نحوی که ساخت و عرضه جهانی این محصول تنها در اختیار معدودی از شرکت ها است. با این همه، بسیاری از کشورها به زنجیره ارزش جهانی این محصول از طریق ورود به سایر حلقه های این زنجیره، مخصوصاً حلقه های بالایی که صنایع بالادستی محسوب می شوند و بخش اعظم ارزش افزوده این صنعت نیز در آنجا خلق می شود، متصل شده اند. با توجه به این نکته مهم و همچنین این واقعیت که ایران تا اندازه زیاد و متنوعی از مواهب طبیعی نظیر کانی های فلزی و غیرفلزی برخوردار است، «میت وان» پیشنهادهایی را برای اتصال و ارتقا ایران در زنجیره های ارزش جهانی این صنعت ارایه داده که به شرح زیر است:  نخست: صنایع قطعه سازی و اتاق سازی در مقایسه با صنعت ساخت خودروی نهایی در ایران، اشتغالزایی بسیار زیادی دارند و درعین حال، این زیر بخش ها، پیوندهای قوی تری با سایر فعالیت ها در کشور دارند. این بدین معنا است که تقویت این صنایع، آثار توسعه ای بسیار زیادی برای کشور دارد. از این رو، باید سعی و تلاش کشور به جای تمرکز بر توسعه صنعت ساخت خودروی نهایی، بر تقویت صنایع بالادستی این صنعت استوار باشد.  دوم: صنعت خودرو کشور باید متکی به صنایع بالادستی باشد و میزان و فرآیند پیشرفت این صنعت، در برنامه های توسعه ای کشور نیز باید بطور منظم و دقیق، طی دوره های زمانی معین رصد و پیمایش شود. سوم اینکه اتصال به زنجیره های ارزش جهانی این صنعت همانند سایر زنجیره های ارزش جهانی، نیازمند سرمایه گذاری مستقیم خارجی و مشارکت با شرکت های فراملی برای تأمین منابع مالی، انتقال فناوری و اتصال بخش تولید علم با صنعت است. استفاده از مشارکت خارجی در صنایع بالادستی خودروسازی که اتفاقا ایران در آنها نیز مزیت دارد، باید در راستای تحولات این صنعت در آینده باشد. در این راستا، تحولاتی نظیر هم راستایی تغییر صنایع بالادستی در هماهنگی با تولید جهانی خودروی سبز و دوستدار محیط زیست؛ همچنین تغییرات قوانین، تحکیم روابط سیاسی با کشورهای مهم دنیا در زمینه خودروسازی و ارایه مشوق ها در این رابطه می تواند راهگشا باشد.

سوم: مناطق ویژه اقتصادی و مناطقی از این دست که دارای زیرساخت ها و مشوق های ویژه برای سرمایه گذاران هستند، می توانند برای توسعه این صنعت نقش مهمی را ایفا کنند. در کشور، بنگاه های زیاد و بعضا پراکنده قطعه سازی وجود دارد. تجمیع یا توسعه این واحدها در شهرک های صنعتی و مناطق ویژه می تواند از طریق سرریز دانش و ایجاد خوشه های تولیدی و صادراتی، دسترسی مشترک به زیرساخت ها و اطلاعات لازم (نظیر اطلاعات راجع به فناوری های جدید، تغییر و تحولات تقاضای داخلی و جهانی محصولات، استاندارهای مورد قبول جهانی در زمینه محصول)، صرفه جویی در هزینه ها و دسترسی به مشوق های مالی، و همچنین ترویج رقابت در این زمینه موجب ارتقای این صنعت شود.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir