اما و اگرهای اصلاح یارانه سوخت

اقتصاد ایرانی: یارانه تخصیص داده شده به حامل­های انرژی و معضلاتی که می­تواند برای اقتصاد کشورها به همراه بیاورد، همواره از مهم­ترین موضوعاتی است که در برنامه­ های اصلاحات اقتصادی مورد توجه دولت­ها قرار می­گیرد. در همین رابطه شورای روابط خارجی آمریکا در مقاله­ای تفصیلی به راه ­حل­های عملیاتی کردن اصلاح یارانه سوخت پرداخته است.

مقدمه:

تخصیص یارانه به سوخت­های فسیلی معضلی جهانی است. این یارانه­ها کارکرد بازار را مختل می کنند، مبالغ هنگفتی از بودجه دولت را به خود اختصاص می دهند، منجر به مصرف بی ­رویه می­گردند، فساد را اشاعه داده و در عین تخریب محیط زیست هیچ تاثیر مثبتی در اصلاح کیفیت یا پیشبرد توسعه ندارند. با وجود بحث­های مختلفی که در مورد اصلاح این گونه یارانه­ ها صورت می­گیرد، دولت­ها از ترس واکنش افکار عمومی و احتمال به وجود آمدن آشوب­های خیابانی از عملیاتی کردن برنامه­ های اصلاحی خود بیم دارند. ایالات متحده برای حمایت از روند اصلاح یارانه سوخت­ باید از شکل گیری یک همکاری نیمه خصوصی-نیمه دولتی با بانک جهانی و کمپین جهانی حذف یارانه­ ها حمایت کند. این نهادها باید ضمن همکاری با کشورها به آنها کمک کنند که با پیاده سازی برنامه ارتباطی منحصر به فرد، بستر لازم را در میان شهروندان خود برای حذف یارانه سوخت فراهم آورند. کمپین مذکور کار خود را با اجرای برنامه های مقدماتی در چند کشور آغاز خواهد کرد و بر پایه نتایج حاصل در این کشورها، فعالیت های خود را در سایر کشورهای مشتاق به کاهش یارانه سوخت گسترش خواهد داد. اگر این کمپین بتواند تنها ۵ درصد از نیم تریلیون دلاری که هم اکنون دولت­ها صرف یارانه سوخت می­ نمایند را کاهش دهد، می تواند میلیاردها دلار برای اجرائی کردن سایر برنامه­ های مبارزه با فقر به ارمغان بیاورد.

یارانه ها منجر به تخریب توسعه می شوند

پرداخت یارانه به سوخت بار مالی قابل توجهی را به دولت­های در حال توسعه تحمیل می کند. به عنوان مثال ازبکستان به عنوان بزرگترین کشور پرداخت کننده یارانه در بخش حامل­های انرژی، ۲۵ درصد از تولید ناخالص داخلی خود یعنی هفت برابر بودجه اختصاص داده شده به بخش سلامت و آموزش به طور مشترک را به این بخش اختصاص می دهد. تقریبا نیمی از یارانه پرداختی به بخش تامین سوخت مربوط به خاورمیانه و شمال آفریقا می­گردد. به طور مثال یمن۶ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به یارانه سوخت اختصاص می­دهد و این مبلغ بیشتر از آن چیزی است که صرف توسعه زیرساخت ها می­شود. مصر نیز بالغ بر ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی خود را صرف پرداخت یارانه به حامل­های انرژی می­کند. این یارانه­ ها با تخصیص بخش­های عظیمی از بودجه دولت به خود، توانایی دولت در سرمایه گذاری بر روی رشد و توسعه را کاهش می­دهد.

علی­رغم تبلیغاتی که صورت می­گیرد و پرداخت یارانه به سوخت های فسیلی به عنوان روشی برای مقابله با فقر معرفی می شود، باید اذعان کرد که این یارانه­ ها بیشتر به نفع طبقات متوسط و بالای جامعه است، چرا که این طبقات شش برابر بیش از طبقات پایین از این یارانه­ ها بهره­ مند می­شوند.

چرا تخصص فنی کفایت نمی کند؟

برخی از دولت­ها و سازمان­های بین­ المللی اصلاح یارانه سوخت را در اولویت کارکردی خود قرار داده ­اند. با این حال در عمده موارد نتوانستند به نتیجه مطلوب دست پیدا کنند. یکی از مهم­ترین چالش­هایی که در این راه وجود دارد، عدم آگاهی عمومی نسبت به هزینه­ هایی است که یارانه سوخت به دولت تحمیل می­کند. نتایج یک بررسی انجام شده توسط بانک جهانی در مراکش در سال ۲۰۱۲ نشان می­دهد که ۷۰ درصد از شهروندان نمی دانستند که دولت به سوخت مصرفی آنها یارانه داده است. بدون آگاهی از این مسئله، مردم نمی توانند با راه حل­های جایگزین همچون انتقال پول نقد که کارایی بیشتری در کاهش فقر دارد، کنار بیایند. مردم باید نسبت به منافع کوتاه مدت حمایت درآمدی از اقشار ضعیف جامعه و منافع بلندمدت حفظ منابع دولت برای سرمایه گذاری­های تولیدی توجیه شوند. بدون آگاهی و حمایت عمومی، اجرائی کردن برنامه اصلاح یارانه­ ها غیر ممکن به نظر می­رسد.

برخی از سازمان­های بین المللی همچون بانک جهانی و بویژه صندوق بین المللی پول، تبحر ویژه­ ای در نحوه اصلاح یارانه ­های سوخت دارند و تا کنون به کشورهای متعددی در این راه کمک کرده­اند. همان طور که موارد معدود موفقیت در اصلاح یارانه­ های سوخت نشان می دهد، این برنامه منوط به استراتژی­های ارتباطی موثری است که حمایت داخلی را تضمین کند. به طور مثال ایران به عنوان یکی از کشورهایی که برنامه اصلاح یارانه سوخت را در ۲۰۱۲ عملی کرد، پیش از عملیاتی کردن برنامه، آمادگی عمومی لازم را ایجاد نمود. به همین ترتیب غنا نیز پیش از اجرای برنامه اصلاحی خود تلاش کرد تا ثابت کند که این برنامه به نفع اقشار ضعیف خواهد بود.

مراجعه مستقیم به مردم

باید اعتراف کرد که تعداد معدودی از کشورها ارزش برقراری ارتباط با مردم و فراهم کردن بستر اصلاح یارانه ها را می دانند. در این فضا دولت ها نمی توانند با یک راه حل همه جانبه تخصص فنی را با توانایی های بازار تلفیق کنند. کمپین جهانی حذف یارانه­ ها با استفاده از برخی ابتکارات که در ذیل ارائه می­شود می­تواند این خلاء را پر می­کند.

• کمپین های آگاهی بخشی عمومی که بازار خاصی را هدف قرار خواهند گرفت و با رسانه­های محلی، متخصصین بازاریابی و مقامات دولتی در ارتباط هستند. این کمپین­ ها تلاش خواهند کرد تا در مورد نتایج منفی یارانه­ های سوخت از جمله افزایش نابرابری درآمدها، مصرف بخش عظیمی از بودجه کشور و به وجود آمدن فساد اطلاع رسانی کنند. این کمپین می-تواند به تخمین محدودیت هایی بپردازد که پرداخت یارانه­ ها برای دولت ایجاد کرده و ان را از سرمایه گذاری روی نیروی کار و شبکه­ های اجتماعی امن باز می دارد.
• یک کمپین ارتباطی که شهروندان را نسبت به منافع روش­های جایگزین تخصیص یارانه به سوخت، همچون پرداخت نقدی به اقشار ضعیف آگاه می­کند.  آگاه سازی مردم از روش­های جایگزین منجر به حمایت مردم از برنامه اصلاح یارانه ها می­شود. در ایران راه حل جایگزینی که انتخاب شد، پرداخت نقدی بود. در غنا دولت به حذف شهریه مدارس و افزایش حداقل دستمزد روزانه پرداخت. کمپین، پیام خود را از طریق رسانه ­ها و شبکه ­های ارتباطی مختلف به گوش مردم خواهد رساند.
• استفاده از روش های فنی برای عملیاتی کردن راه حل های جایگزین.

کمپین جهانی حذف یارانه­ها به چندین دلیل مفید خواهد بود. این کمپین می­تواند با همکاری با نهادهای بازاریابی در سطح ملی و محلی به کشورهای مختلف برای تشکیل کمپین ­های آگاهی بخشی کمک کند. این کمپین می­ تواند با حفظ مقر خود در بانک جهانی، از نتایج تحقیقات آنها به طور مستقیم استفاده کند و در نهایت اینکه این کمپین می­ تواند بانک جهانی را نیز برای در اولویت قرار دادن اصلاح یارانه ­ها تشویق کند.

به نظر می­ رسد این کمپین برای فعالیت سه ساله خود به ۱۰۰ میلیون دلار بودجه نیاز داشته باشد که ۱۰ درصد آن برای هزینه ­های داخلی کمپین و ۹۰ درصد آن برای تحت تاثیر قرار دادن رسانه ­ها در سه کشوری که همکاری با کمپین را می ­پذیرند، هزینه خواهد شد. این کشورها بر اساس میزان یارانه تخصیص داده شده به سوخت در آنها و تمایلشان به اصلاح این یارانه ­ها باید انتخاب گردند. یمن و مصر می­توانند به عنوان دو گزینه مناسب نگریسته شوند. نیجریه نیز که دولت آن در ژانویه ۲۰۱۲ افزایش قیمت حامل ­های انرژی را ممنوع کرد، می­تواند به عنوان یک گزینه دیگر مطرح باشد. وعده ­های این کشور در زمینه توسعه زیرساخت­ها همواره در حد شعار باقی مانده است. هزینه کردن حدود ۳۰ میلیون دلار در هر یک از این کشورها برای افزایش آگاهی عمومی در مورد لزوم اصلاح نظام یارانه ­ها لازم به نظر می ­رسد. نتایج این تبلیغات را می ­توان از طریق نظرسنجی­ های عمومی تشخیص داد. بر اساس نتایج نهایی این طرح آزمایشی می­توان فعالیت­ های این کمپین را در سایر کشورها نیز گسترش داد.

در این میان ایالات متحده با تامین نیمی از هزینه­ های اولیه احداث این کمپین باید بستر لازم برای تشکیل هر چه سریعتر آن را فراهم کند. مابقی هزینه ها نیز باید از سوی سایر بازیگرانی که از اصلاح یارانه­ها منتفع خواهند شد، تامین شود. سایر تامین کنندگان مالی که علاوه بر دولت ها شامل سازمان های غیر دولتی، بنیادهای خصوصی، بانک جهانی و غیره می گردند، باید آن دسته از گروه­هایی باشند که از کاهش فقر و گسترش توسعه اقتصادی منتفع می­ گردند. کشورهایی که قرار است طرح روی آنها پیاده شود، باید حداقل ۱۰ درصد از هزینه ­های آن را متقبل شوند.

نتیجه گیری:

موفقیت در حذف یارانه­ ها واجد اهمیتی استراتژیک برای ایالات متحده است: کشورهایی همچون مصر و یمن بدون اصلاح قانون یارانه­ ها نمی­ توانند به رشد اقتصادی قابل توجه و ثبات سیاسی دست یابند. کمپین جهانی خذف یارانه­ ها می­ تواند نقشی محوری در برقراری ارتباط میان نشان دادن مضرات پرداخت یارانه و تجمیع حمایت عمومی از راه­ حل­های جایگزین پیدا کند. کمپین­های اطلاع رسانی عمومی تنها در صورتی از کارایی لازم برخوردارند خواهند بود که با اقدامات مقتضی دولت در جایگزینی هر چه سریعتر روش­های دیگر همراه باشند. این راه حل­ها می تواند مواردی همچون پرداخت نقدی، کاهش هزینه ­های تحصیل و یا حذف هزینه­ های درمانی باشند. 

منبع: شورای روابط خارجی