افزایش پوسیدگی دندان نتیجه سیاست‌ دولتی در سلامت

اقتصاد ایرانی: مدارس ایران، ایستگاه اول طرح تحول در سلامت دهان و دندان دولت یازدهم است؛ همیشه بوده. از دهه ۶۰ که نخستین طرح سلامت دهان و دندان کشور اجرا شد، مدارس پایگاه اول بودند تا سلامت آیندگان را تضمین کنند و بار هزینه های آتی درمانی این بخش را بکاهند. اما نتیجه عکس داد؛ سیاست های دهه ۶۰ باعث افزایش پوسیدگی دندان در میان کودکان آن دهه شد. به گفته پزشکانی که با «تعادل» گفت وگو کردند این شاخص از ۱.۸ در سال ۶۸ به ۶ رسید. جالب اینجاست که طرح شکست خورده دهه ۶۰ با نظارت کسی اجرا شد که هم اکنون دوباره در مسوولیتی مشابه قرار دارد.
روز گذشته طرح تحول سلامت دهان با مراسم آغاز شد. دکتر سعید عسگری، دبیر شورای سلامت دهان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از چهره های اصلی این مراسم بود که برنامه را با همین شاخص پوسیدگی دندان (DMF) آغاز کرد: در کودکان ۱۲ ساله این شاخص از وضعیت مناسبی برخوردار است. این درحالی است که شاخص  DMFدر کودکان ۶ ساله ما به صورت پلکانی افزایش مختصری را نشان می دهد. همچنین  DMFافراد ۲۵ تا  ۴۴ ساله در کشور ۱۳ و تعداد دندان های کشیده آنها ۶ بوده و در افراد ۶۵ تا ۷۴ سال، تعداد دندان های کشیده ۲۲ دندان است.
وی با بیان اینکه متاسفانه درکشور با افزایش سن شاخص  DMFو سلامت دهان از وضعیت مناسبی برخوردار نیست، گفت: سال گذشته با ابلاغ سیاست های کلی نظام سلامت توسط مقام معظم رهبری، فرصت خوبی بود که با استفاده از مفاد بند ۷ که تولیت را برای وزارت بهداشت مطرح می کند، بتوانیم اقدامات خوبی را در سطح کشور انجام دهیم که خوشبختانه وزیر بهداشت این کار را انجام و در حوزه بهداشت دهان، شورای سلامت دهان را تشکیل داد که این شورا در بازه زمانی بیش از ۶ ماه موفق به تدوین سند سیاست گذاری سلامت دهان شد.
دبیر شورای آموزش دندانپزشکی و تخصصی وزارت بهداشت با اشاره به هدف گذاری این شورا در سند سیاست گذاری سلامت دهان اظهارکرد: هدف گذاری ما این است که بتوانیم شاخص های پوسیدگی را در سنین ۱۲ سال کاهش داده و در یک بازه ۶ ماه شاخص DMF را از عدد «۲ به ۱» کاهش دهیم. بعد از شورای سلامت دهان کودکان زیر ۱۴ سال را نشانه گرفت که در این زمینه توفیق امضای توافقنامه را ارتقای سلامت را دهان و دندان را بین وزارت بهداشت و آموزش و پرورش داشتیم.
آماری که عسگری از تعداد دندان های پوسیده، کشیده و پر شده ایرانی ها ارایه می کند با آماری که دکتر باقر شهنی زاده، رییس انجمن دندانپزشکان عمومی ایران اختلاف فاحشی دارد. شهنی زاده این شاخص را ۶ می داند و می گوید: این شاخص که تازه میانگین کشوری است و در نقاط فقیرنشین کشور بالاتر نیز هست در سال ۱۳۶۰ چیزی حدود ۱.۸ بوده است. اما شهنی زاده تنها کسی نیست که آماری فراتر از دبیر این طرح می دهد؛ علی یزدانی، یکی از اعضای شورای سلامت دهان وزارت بهداشت نیز بهمن ماه سال گذشته گفته بود که بهترین شاخص کشور ما در پوسیدگی دندان ۳ بوده اما این شاخص هم اکنون از نظر افراد خوشبین ۶ است و غیر خوشبین ها آن را حتی بالاتر از ۶ می دانند.
 
 نوستالژی؛ زنگ فلوراید
زنگ مدرسه را هفته یی یک بار می زدند؛ اما این زنگ، زنگ تفریح نبود و همین هم آن را لذت بخش تر می کرد. هرچند اگر می دانستیم قرار است چه بر سر دندان هایمان بیاورد احتمالا چندان خوشحال نمی شدیم.
«زنگ فلوراید» را که می زدند، صف می کشیدیم؛ مثل همیشه با نظم و ترتیب. ناظم و معلم بهداشت، یکی یکی می بردندمان سر دستشویی و ظرف کوچکی از مایعی خوشبو را می دادند تا قرقره کنیم. یادم هست که خیلی از دانش آموزان بالا می آوردند و معلم بهداشت هم بعد از چند بار مجبور کردن آنها قرقره فلوراید و تکرار این روند، کار را برای آنها انجام شده می دید و راهی کلاسشان می کرد.
آن مایع خوشبو، فلوراید بود. در سال های ۶۶ تا ۶۸ وزارت بهداشت برای پیشگیری از پوسیدگی دندان دستور اجرای این فلورایدتراپی را در همه مدارس کشور داد. فلورایدتراپی در کشورهای مختلفی انجام شده است. ایده این روش پیشگیری هم از تاثیر فلوراید موجود در آب بر سلامت دندان ها می آید. اما از آنجا که آب شرب همه کشورها به ویژه ایران فلوراید ثابتی ندارد، فلورایدتراپی راهکار موثری شناخته شد. این روش پیشگیری حتی به عنوان یکی از ۱۰ دستاورد بزرگ سلامت جهان در قرن بیستم شناخته شد اما استفاده های نادرست و غیراصولی از فلوراید هم از نگاه دید بان سلامت جهانی پنهان نماند. استفاده بیش از حد از فلوراید منجر به مسمویت، بیماری استخوانی و حتی مرگ می شود.
در ایران نیز فلورایدتراپی در دهه ۶۰ آغاز شد. قرار بود میزان پوسیدگی دندان را کاهش دهد اما آن را سه برابر کرد. شهنی زاده دلیل این جهش را سیاست های غلط مسوولان وقت می داند که نشانه عدم موفقیت شیوه اجرای این طرح است. به گفته این عضو هیات رییسه انجمن دندانپزشکان عمومی ایران، برای سلامت دهان و دندان طرح های مختلفی از دهه ۶۰ ارایه و اجرا شد و حتی در سال ۶۸ نیز ۱۲ میلیارد تومان در آغاز برای آن تصویب شد هرچند که بعدا به ۲ میلیارد تومان رسید.
شهنی زاده که چند روز در هفته را در اهواز مشغول به کار است، پیش از آنکه لب به انتقاد از «طرح تحول در سلامت دهان» بگشاید از هوای آلوده اهواز می گوید. او به شدت منتقد اجرای طرحی با این ابعاد در مورد سلامت دهان و دندان به صورت کاملا دولتی است. «متاسفانه سلامت دندان در ایران همیشه از سیاسی کاری و ۱۰۰ درصد دولتی بودن متضرر شده است. دیدگاه ما در انجمن دندانپزشکان عمومی ایران این بود که اجرای این طرح بدون دخالت و حضور NGOها امکان ندارد و من این را شخصا به وزیر بهداشت نیز گفته ام.» شهنی زاده معتقد است، دخالت ندادن سازمان های مردم نهاد حوزه دندانپزشکی در اجرای این طرح باعث شده است این سازمان ها و انجمن ها موفقیت در اجرای آن را  به دیده تردید بنگرند و حتی با بی تفاوتی از کنارش بگذرند.

 یونیت های خالی در انتظار دندانپزشک
توسعه زیرساخت های درمانی دندان از دیگر وعده ها و هدف های طرح تحول سلامت است تا دسترسی مردم به خدمات دهان و دندان را افزایش دهد. عسگری در مراسم دیروز از راه اندازی کلینیک های ویژه دندانپزشکی در تمام کشور خبر داد.
شهنی زاده در این باره به آماری نیز اشاره کرد که به زعم وی از آغاز طرح، علامت سوالی را پیش رو موفقیت طرح تحول در سلامت دندان قرار می دهد: «۳۰۰۰ یونیت دولتی درکشور هست که ۱۸۰۰ تای آن خالی است. امروز ۳۰ هزار دندانپزشک در کشور ما مشغول به فعالیت اند که از میان آنها ۲۵ هزار نفر متخصص هستند و در ۱۲ رشته تخصصی کار می کنند و ۲۵ هزار نفر بقیه دندانپزشکان عمومی اند. عمده این افراد در شهرهای بزرگی مثل تهران، مشهد، اصفهان و تبریز فعال اند و ۷۵ درصد از جمعیت کشور که در مناطقی به غیر از این شهرهای بزرگ زندگی می کنند به خدمات دندانپزشکی دسترسی مناسب ندارند و آسیب پذیری آنها نیز در مقابل مشکلات دندان بیشتر است. طرحی که قرار است اجرا شود باید این عده را در مرکز توجه قرار دهد ولی پرسش این است که چطور؟» شهنی زاده معتقد است، دولت اگر بخواهد طرح تحول در سلامت دهان را کلید بزند باید زیرساخت های فراوانی را با صرف هزینه گزاف تهیه کند درحالی که انجمن دندانپزشکان می تواند با مجاب کردن دندانپزشکان برای حضور داوطلبانه و یک هفته یی در نقاط دورافتاده کشور، این کار را به نحو ساده تری عملی کند. شهنی زاده معتقد است، وضعیت بهداشت دهان و دندان در ایران با وجود اجرای طرح هایی مشابه، به مراتب بدتر از گذشته است.
شاید بهتر باشد دولت یازدهم یا دولت سلامت از سرعت خود برای رسیدن به آینده مطلوب و متصورش بکاهد و نگاه دقیق تری به گذشته خود بیندازد؛ گذشته یی که در اثر بی تدبیری ها، بار سنگینی روی دوش این دولت گذاشته است.

 روسیاهی وزیر در برابر دندان های سپید
وزیر بهداشت هم ظاهرا از اجرای این طرح دل خوشی ندارد و می ترسد که «نزد مردم روسیاه شود». دکتر حسن هاشمی قاضی زاده احتمالا باتوجه به زمان کم تهیه طرح تحول سلامت این عقیده را دارد. هرچند که وی با تاکید بر پیشگیری محور بودن این طرح ، طعنه یی هم به سبک بودن این بخش طرح زده است. با این حال وی خدمات دندانپزشکی ایران را در سلطه بخش خصوصی می خواند و می گوید: ۹۵درصد خدمات دندانپزشکی در ایران در بخش خصوصی انجام می شود و خدمات دندانپزشکی دولتی بسیار کم است. به همین دلیل هم قرار است هزار کلینیک ویژه دندانپزشکی ایجاد شود. اما آنچه گذشته به ما نشان داده این است که دولتی بودن بخش سلامت نه رضایت مردم در بخش مالی را جلب کرده و نه سلامت آنها را تضمین کرده است.
یکی از مهم ترین چالش های وزیر بهداشت هم که باعث شده اعلام آغاز این طرح را با اکراه بپذیرد قانع کردن بیمه ها برای تقبل هزینه های درمانی بخش دندان است. رییس کل سازمان نظام پزشکی کشور نیز گفته ۹۶درصد هزینه های دندانپزشکی را مردم از جیب می پردازند. به گفته علیرضا زالی در سال های گذشته حمایت بیمه ها در دندانپزشکی کمترین بود. بنابراین مشارکت عملیاتی بیمه های پایه و تکمیلی لازم است.