تاثیر متغیرهای کلان اقتصادی بر شکاف درآمدی

اقتصاد ایرانی: نتایج به دست آمده از یک پژوهش انجام شده توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی در زمینه تاثیر برخی متغیرهای کلان اقتصادی بر شکاف درآمدی، نشان می دهد اجرای غلط توزیع یارانه نقدی در کشور موجبات افزایش نرخ تورم در جامعه را به دنبال داشته است و با توجه به میزان تورم ایجادشده، در سال های آتی مجددا شکاف درآمدی افزایش خواهد یافت. یافته های این پژوهش فرضیه کاهش شکاف درآمدی به موجب رشد اقتصادی را رد می کند و با مطالعه دوره ۱۳۳۹ تا ۱۳۹۱ نشان می دهد، افزایش یک درصد در تولید ناخالص داخلی به طور متوسط در بلندمدت، ۹ درصد بر شکاف درآمدی می افزاید، از طرفی با افزایش یک درصد در نرخ تورم به طور متوسط شکاف درآمدی حدود ۵.۰ درصد افزایش می یابد.

به گزارش تعادل، براساس اصول دریافتی این پژوهش مقایسه یی بین سال ۱۳۸۹ (شروع قانون هدفمندسازی یارانه ها) تا سال ۱۳۹۳ انجام داده است. براساس گزارش های رسمی نرخ تورم در سال ۱۳۸۸ برابر با ۸.۱۰ اعلام شده است و این عدد در سال ۱۳۹۲ به ۷.۳۴ درصد رسید. با احتساب تاثیرگذاری نرخ تورم بر شکاف درآمدی براساس پژوهش یادشده درمی یابیم، طی این دوره ۴ ساله با افزایش ۹.۲۲ درصدی نرخ تورم، ۴۵.۱۱ درصد بر شکاف درآمدی افزوده شده است. در این میان متغیرهایی همچون افزایش یارانه سرانه، مالیات ثروت سرانه و اشتغال می توانست از شکاف درآمدی حاصل از رشد تولید ناخالص داخلی و تورم بکاهد اما در این سال ها اقتصاد کشور رشد چندانی در این شاخص ها نداشته و به همین علت این متغیرهای اقتصادی هم نتوانستند اثرگذاری کاهشی بر شکاف درآمدی داشته باشند. به طور مثال یک درصد افزایش در اشتغال، به طور متوسط موجب کاهش حدود ۱۲ درصد در شکاف درآمدی می شود اما در این دوره نه تنها با افزایش اشتغال مواجه نبوده ایم بلکه نرخ بیکاری روند صعودی داشته است و بنابراین این متغیر هم نتوانسته اهرمی برای کاهش شکاف درآمدی باشد.

بی تاثیری متغیرهای کاهشی
نتایج پژوهش «کنکاشی پیرامون تاثیر برخی متغیرهای کلان اقتصادی بر شکاف درآمدی» نشان می دهد، افزایش تولید ناخالص داخلی سرانه و نرخ تورم در اقتصاد کشور ما همیشه همراه با افزایش شکاف درآمدی (هزینه یی) بوده است. در کنار این متغیرها، متغیرهایی همچون افزایش یارانه سرانه، مالیات ثروت سرانه و اشتغال بر کاهش نابرابری درآمدی موثرند؛ به این صورت که یک درصد افزایش در تولید ناخالص داخلی سرانه به قیمت ثابت سال ۱۳۷۶ به طور متوسط در بلندمدت موجب افزایش ۹ درصد در شکاف درآمدی (هزینه یی) شده است. نتیجه مذکور نشان دهنده این مطلب است که افزایش تولید در کشور (رشد اقتصادی) طی دوره مورد مطالعه نه تنها نتوانسته است نسبت به مجموع هزینه سرانه سه گروه بالای درآمدی به مجموع هزینه سرانه سه گروه پایین درآمدی را کاهش دهد بلکه موجب افزایش شکاف درآمدی شده است. در واقع این فرضیه که رشد اقتصادی به تنهایی می تواند شکاف درآمدی را در کشور کاهش دهد، رد شده است.
به هر حال سیاست های اعمال شده در جهت افزایش رشد تولید ناخالص داخلی سرانه نتوانسته است موجبات کاهش اختلاف بین گروه های بالای درآمدی با گروه های پایین درآمدی را فراهم آورد. همچنین افزایش یک درصد در نرخ تورم به طور متوسط شکاف درآمدی را حدود ۵.۰ درصد افزایش خواهد داد. در این میان پرداخت های انتقالی دولت (یارانه کالاهای اساسی و پرداخت نقدی یارانه ها) طی سال های گذشته با تمام مشکلات، کاستی ها و هدفمند نبودن آن نتوانسته است از شکاف درآمدی بکاهد؛ به طوری که یک درصد افزایش در یارانه سرانه به طور متوسط موجب کاهش حدود ۶.۰ درصد در شکاف درآمدی شده است.
افزایش اشتغال نیز از عوامل کاهش دهنده سطح شکاف درآمدی در جامعه است به طوری که یک درصد افزایش در اشتغال جامعه به طور متوسط موجب کاهش حدود ۱۲ درصد در شکاف درآمدی شده است. در نهایت افزایش یک درصد در مالیات های ثروت سرانه به قیمت ثابت سال ۱۳۷۶ به طور متوسط شکاف درآمدی را حدود ۲ درصد کاهش داده است.

کاهش تورم و شکاف درآمدی
نتایج این پژوهش نشان می دهد کاهش نرخ رشد تولید ناخالص داخلی سرانه طی سال های ۹۱-۹۰ (نرخ رشد تولیدناخالص داخلی سرانه در سال ۱۳۹۱ حدود ۸.۶- بوده است) موجب کاهش نابرابری شده است. بنابراین از آنجا که انتظار می رود با رفع برخی مشکلات در کشور سیاست های باثبات تری در اقتصاد کلان توسط دولت جدید می شود، نتیجه آن در چند سال آینده تغییر جهت نرخ رشد اقتصادی از منفی به طرف مثبت خواهد بود. در این شرایط با توجه به ساختار اقتصاد ایران انتظار می رود که نابرابری در سال های آینده افزایش یابد، بنابراین در وهله اول باید در ترسیم اهداف اقتصادی برای تنظیم قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی کشور این موضوع که دستیابی به نرخ رشد اقتصادی بالا به همراه کاهش ضریب جینی با چه مشکلاتی مواجه خواهد شد، مورد توجه قرار گیرد. ضمن اینکه برای کند شدن افزایش شکاف درآمدی در کوتاه مدت باید برای انتخاب استراتژی های جهت افزایش نرخ رشد تولید ناخالص داخلی سرانه به مقوله شکاف درآمدی توجه بیشتری شود. این پژوهش استفاده از تکنولوژی های کاربر به جای سرمایه بر را به عنوان راهکاری برای کنترل و اصلاح روند افزایش شکاف درآمدی معرفی می کند. از آنجا که یکی از عوامل افزایش شکاف درآمدی افزایش نرخ تورم است بنابراین اعمال سیاست های مناسب پولی و مالی در قالب کنترل و ضابطه مندکردن نرخ رشد نقدینگی و بودجه جاری دولت برای کنترل و کاهش نرخ تورم از ضروریات اقتصاد کشور است. در زمینه اشتغال هم به دلیل اینکه عرضه کنندگان نیروی کار اغلب از سطوح پایین و متوسط جامعه هستند و گروه های بالای درآمدی معمولا با استفاده از سرمایه و دارایی ها و به کارگیری نیروی کار جامعه به کسب درآمد می پردازند، اتخاذ شیوه هایی جهت استفاده بیشتر از نیروی کار به جای سرمایه در تولید کالا و خدمات می تواند شکاف درآمدی را تاحدودی کاهش دهد.

اخذ مالیات هم از شکاف درآمدی نکاست
یکی از اهداف اخذ مالیات کاهش شکاف درآمدی است. براساس نتایج به دست آمده از برآوردهای ۴ دهه گذشته اخذ مالیات بر ثروت، شکاف درآمدی را کاهش داده است. البته برخی از گروه های مرفه جامعه از پرداخت مالیات طفره می روند به هرحال افزایش اخذ مالیات بر ثروت و ارث در این زمینه می تواند موثر واقع شود. تصویب اصلاحات صورت گرفته در لایحه ارسالی مربوط به قانون مالیات های مستقیم از سوی دولت به مجلس در سال ۱۳۹۱ می تواند آثار این متغیر اقتصاد کلان را بر توزیع درآمد موثرتر کند.