تغییر آرایش تجاری منطقه

اقتصاد ایرانی: مناقشات سیاسی روسیه و ترکیه، ضمن توقف روابط اقتصادی دو کشور منجر به تغییر آرایش تجاری در منطقه نیز شده است. ترکیه اکنون بزرگ ترین مصرف کننده بخش انرژی روسیه است که ۵۵ درصد گاز و ۳۰ درصد نفت خود را از روسیه تامین می کند. روسیه که در برابر همسایگان غربی از اهرم فشار خود یعنی گاز استفاده کرده، ممکن است از همین ابزار علیه ترکیه نیز استفاده کند. صنعت گردشگری ترکیه نیز که سهم ۹۶ میلیارد دلاری در اقتصاد این کشور دارد از جمله بخش های دیگری است که به شدت تحت تاثیر تنش های سیاسی قرار خواهد گرفت. گذشته از صنعت گردشگری و حوزه انرژی که بخش مهمی از روابط اقتصادی دو کشور را تشکیل می دهد، عرضه مواد غذایی نیز تحت تاثیر این تنش ها قرار گرفته است. با توجه به اینکه مسکو واردات بسیاری از مواد غذایی غربی را در سال ۲۰۱۴ میلادی ممنوع اعلام کرد، عرضه مواد غذایی ترکیه به روسیه از اهمیت خاصی برخوردار شد؛ به طوری که صادرات ترکیه به روسیه که عمدتا مواد غذایی و منسوجات هستند، در سال گذشته میلادی بالغ بر ۶ میلیارد دلار بوده است. دنیای اقتصاد در گزارشی ضمن بررسی اقلام مهم صادراتی بین دو کشور، نفع و زیان ایران را از توقف روابط اقتصادی روسیه با ترکیه بررسی کرده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، مناقشات سیاسی ترکیه و روسیه بر حوزه های مختلف روابط اقتصادی این دو کشور تاثیرگذار است. هرچند تنش های ایجاد شده میان دو کشور روسیه و ترکیه، کاهش روابط تجاری دو کشور را به دنبال دارد، اما برخی از گمانه زنی ها حاکی از فراهم آمدن شرایط جدید برای افزایش تجارت ایران و روسیه است. کارشناسان معتقد هستند بی شک حوزه های مختلف تجاری ترکیه و روسیه در معرض خطر قرار گرفته است. حوزه ای که تاکنون توجه بسیاری از تحلیلگران را به خود معطوف داشته است، گردشگری است. در اهمیت صنعت توریسم همین بس که بدانیم سواحل تفریحی ترکیه از محبوب ترین مقاصد گردشگران روس بوده و روس ها پس از آلمانی ها دومین ملتی هستند که به ترکیه سفر می کرده اند. در سال ۲۰۱۴ بالغ بر ۴.۴ میلیون گردشگر روس به ترکیه رفتند. در مورد آنچه که به حوزه تجارت و بازرگانی بین دو کشور مربوط می شود، اما می توان پیش بینی کرد که روسیه عمده واردات محصولات کشاورزی، سبزیجات و میوه ها از ترکیه را متوقف خواهد کرد و مقامات ارشد روسیه نیز اعلام کرده اند در صورت لزوم، تحریم ها علیه ترکیه را تشدید خواهند کرد. از سوی دیگر، پس از آنکه مسکو واردات بسیاری از مواد غذایی غربی را در سال ۲۰۱۴ ممنوع اعلام کرده بود، عرضه مواد غذایی ترکیه به روسیه از اهمیت خاصی برخوردار شده بود. صادرات ترکیه به روسیه که عمدتا موادغذایی و منسوجات هستند، در سال گذشته میلادی بالغ بر ۶ میلیارد دلار بود اما اکنون این احتمال وجود دارد که مسکو برای کاهش فشارهای ناشی از تورم بر اقتصاد خود، محدودیت واردات مواد غذایی ترکیه را چند هفته ای به تعویق بیندازد. مقامات اعلام کرده اند در حال حاضر مسکو از اعمال تحریم ها بر واردات کالاهای صنعتی ترکیه نیز خودداری کرده است.

این در شرایطی است که در بازه زمانی ژانویه تا سپتامبر، صادرات ترکیه به روسیه تا ۴۰ درصد افت داشته و ارزش آن به رقم ۲.۷ میلیارد دلار رسیده است. علت عمده این سقوط صادرات افت ارزش روبل روسیه بوده است. از سوی دیگر و در کنار همه این موانع تجاری، دو کشور بر سر پروژه های بزرگی توافق کرده بودند. از جمله ساخت چهار رآکتور ۱۲۰۰ مگاواتی در ترکیه توسط شرکت « روس اتم» روسیه به ارزش ۲۰ میلیارد دلار و پروژه خطوط لوله گاز ترک استریم که در ماه اکتبر ظرفیت پیش بینی شده آن به ۳۲ میلیارد متر مکعب در سال نصف شد. سرنوشت همه این پروژه ها هم اکنون در هاله ای از ابهام است. مقامات روسی در این شرایط نسبت به لغو پروژه های مشترک با ترکیه هشدار داده اند که این امر می تواند شرایط جدیدی را برای رقبای ترکیه در تجارت با روسیه ایجاد کند. در حوزه انرژی تحلیلگران انتظار ندارند روسیه اجازه دهد اختلافات سیاسی اش با آنکارا بر صادرات انرژی این کشور تاثیر گذارد چون هسته مرکزی روابط تجاری دو کشور را صادرات انرژی تشکیل می دهد. ترکیه پس از آلمان، دومین خریدار بزرگ گاز طبیعی روسیه است و روسیه بزرگ ترین تامین کننده گاز طبیعی ترکیه است. آنکارا سالانه ۲۰ تا ۳۰ میلیارد متر مکعب از کل ۵۰ میلیارد متر مکعب نیاز خود به گاز طبیعی را از روسیه تامین می کند. گذشته از بحث انرژی، ترکیه بزرگ ترین خریدار گندم و روغن آفتابگردان روسیه است. ترکیه در سال منتهی به ۳۰ ژوئن بالغ بر ۴.۱ میلیون تن گندم از روسیه خریداری کرده است. دلالان این بخش می گویند روسیه محدودیت هایی غیررسمی را بر صادرات گندم خود به ترکیه اعمال کرده است. ترکیه دومین شریک تجاری روسیه پس از آلمان به شمار می رود و به نظر می رسد، شرایط جدید تجاری برای دو طرف زیانبار باشد.

ارزش صادرات ترکیه به روسیه در سال ۲۰۱۴ بالغ بر ۵.۹ میلیارد دلار بود و ۳.۸ درصد از کل صادرات ترکیه به کشورهای مختلف جهان را به خود اختصاص داد.

ده قلم صادرات مهم ترکیه به روسیه:

۱- خودرو: به ارزش ۶۴۶.۸ میلیون دلار

۲- میوه و انواع مغز: به ارزش ۶۲۲.۹ میلیون دلار

۳- ماشین آلات، انواع موتور و پمپ: به ارزش ۵۷۷.۹ میلیون دلار

۴- سبزیجات: به ارزش ۳۸۵ میلیون دلار

۵- تجهیزات الکترونیک: به ارزش ۳۲۹.۷ میلیون دلار

۶- پلاستیک: به ارزش ۳۰۷.۴ میلیون دلار

۷- پارچه های ماشینی یا دستباف: به ارزش ۲۳۰.۶ میلیون دلار

۸- الیاف دستباف: به ارزش ۱۷۷.۷ میلیون دلار

۹- پوشاک بافتنی یا قلاب بافی شده: به ارزش ۱۴۷.۷ میلیون دلار

۱۰- محصولات آهنی یا فولادی: به ارزش ۱۳۶.۹ میلیون دلار

ارزش صادرات روسیه به ترکیه در سال ۲۰۱۴ بالغ بر ۲۴.۸ میلیارد دلار بود و ۵ درصد از کل صادرات روسیه به کشورهای مختلف جهان را به خود اختصاص داد.

ده قلم صادرات مهم روسیه به ترکیه:

۱- نفت: به ارزش ۵.۷ میلیارد دلار

۲- آهن و فولاد: به ارزش ۳.۲ میلیارد دلار

۳- غلات: به ارزش ۱.۳ میلیارد دلار

۴- آلومینیوم: ۹۵۵.۶ میلیون دلار

۵- موادشیمیایی ارگانیک: به ارزش ۶۵۰.۹ میلیون دلار

۶- چربی و روغن حیوانی و گیاهی: به ارزش ۴۸۷.۷ میلیون دلار

۷- مس: به ارزش ۳۸۱.۳ میلیون دلار

۸- اوره، آهن گدازه و خاکستر: به ارزش ۲۳۸.۳ میلیون دلار

۹- پسماند غذا، غذای حیوانات: به ارزش ۲۷۷.۷ میلیون دلار

۱۰- کود: به ارزش ۲۲۲ میلیون دلار

با توجه به اینکه ایران در فصل جدید اقتصادی، بهبود روابط تجاری با سایر کشورها را در دستور کار قرار داده، روسیه نیز به عنوان یکی از کشورهای هدف، همواره مد نظر مقامات تجاری و اقتصادی کشور بوده و در این خصوص نیز رایزنی های زیادی صورت گرفته است. حال در این شرایط، به نظر می رسد مسیر جدیدی برای بهبود روابط ایران با این کشور فراهم شده است. البته برخی از مسوولان در این خصوص اعتقاد دارند که مسیر تجارت به روسیه به راحتی هموار نخواهد شد؛ چراکه تسهیل تجارت با این کشور منوط به مواردی همچون پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا و انعقاد قراردادهایی برای قرنطینه های دامی و گیاهی است. از سویی برخی فعالان اقتصادی می گویند: نمی توان به راحتی ادعا کرد که ایران می تواند جایگزین خوبی برای کالاهای ترکیه ای در روسیه باشد. چراکه امکان دارد کالاهایی که از ترکیه به روسیه صادر می شود، در ایران قابلیت صادرات نداشته باشد. ضمن اینکه باید دید آیا روسیه برای رفع نیاز خود، به جز ایران گزینه دیگری دارد یا خیر؟ با نگاهی به آخرین آمارهای رسمی گمرک ایران، در ۶ ماه منتهی به شهریور ماه سال جاری، میزان تجارت دو کشور ایران و ترکیه رقمی حدود ۲ میلیارد و ۲۸۳ میلیون دلار بوده است. بر این اساس صادرات ایران به ترکیه حدود ۶۷۳ میلیون دلار و واردات ایران از ترکیه حدود یک میلیارد و ۶۱۰ میلیون دلار ثبت شده است. در حالی که دو کشور ایران و روسیه در مدت زمان مذکور، حجم تجاری حدود ۳۶۳ میلیون و ۵۹۷ هزار دلاری را رقم زده که حدود ۸۲ میلیون و ۱۸۷ هزار دلار از این رقم مربوط به صادرات ایران به روسیه و حدود ۲۸۱ میلیون و ۴۱۰ هزار دلار مربوط به واردات ایران از روسیه بوده است.

ولی الله افخمی راد، رئیس کل سازمان توسعه تجارت درخصوص روابط تجاری آتی ایران و روسیه با توجه به تنش های ایجاد شده بین دو کشور روسیه و ترکیه،  می گوید: چنانچه عزم دو کشور برای افزایش همکاری های تجاری جزم باشد، شرایط به وجود آمده باعث می شود، حجم مبادلات دو کشور رو به افزایش برود. اما در کنار این موضوع، باید در نظر داشته باشیم که تجارت با روسیه به سادگی، امکان تسهیل ندارد. وی عنوان می کند: برای افزایش حجم تجاری با روسیه باید گام های اساسی برداشته شود. شاید بتوان نخستین گام بعد از عزم ملی را پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا دانست. ایران برای الحاق به اتحادیه اوراسیا درخواست خود را تسلیم کرده است. مقدمات الحاق به این اتحادیه، طولانی است. بنابراین چنانچه روسیه علاقه مند به افزایش همکاری با ایران است، باید برای کاهش روند پیوستن ایران به اوراسیا تلاش کند. وی اظهار می کند: از سویی انعقاد تفاهم نامه برای قرنطینه دامی و گیاهی اعم از میوه، سبزیجات و مواد غذایی بین دو کشور و الزام نسبت به اجرای این تفاهم نامه می تواند در بهبود روابط تجاری موثر باشد.

افخمی راد به این نکته نیز اشاره کرد که به زودی هیاتی ایرانی برای مذاکرات اقتصادی به روسیه خواهند رفت و تجار توانمند می توانند این گروه را همراهی کنند. از سویی سیدرضی میری، رئیس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران اعتقاد دارد روابط آینده دو کشور روسیه و ایران تحت تاثیر روابط ترکیه و روسیه قرار نخواهد گرفت. ایران همیشه می تواند به روسیه کالا صادر کند. وی در گفت وگو با «دنیای اقتصاد» اظهار می کند: در حال حاضر نیز شرایط روسیه به گونه ای نیست که ناچار به واردات از ایران باشد. برای اینکه پیش بینی درستی در این شرایط داشته باشیم باید ببینیم آیا می توانیم جایگزین خوبی برای کالاهای ترکیه در روسیه باشیم؟ آیا ایران امکان تولید و صادرات این کالاها را دارد یا اینکه آیا روسیه به جز ایران گزینه های دیگری را مقابل خود دارد؟ به گفته وی، باید ابتدا جایگاه خود را بررسی کنیم و پس از آن روابط آتی را پیش بینی کنیم.

همچنین عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی تهران نیز معتقد است: تنش های اخیر بین روسیه و ترکیه می تواند فرصت مناسبی باشد که ایران بازار های جدیدی را در ارتباطات تجاری خود با روسیه تعریف کند. سیده فاطمه مقیمی در گفت وگو با «ایسنا»، درباره تنش های اخیر بین روسیه و ترکیه و تاثیر آن بر روابط اقتصادی و تجاری ایران با روسیه گفت: همواره استفاده کردن از فرصت های مطلوب می تواند راهکار مناسبی برای توسعه اقتصادی باشد. در حال حاضر مسائلی که بین روسیه و ترکیه پیش آمده از فرصت های بسیار مناسبی است که نصیب کشور ما شده است. وی افزود: با توجه به جمعیت بالای روسیه در فصل سرما و یخبندان تامین میوه و تره بار در این کشور با مشکل روبه رو است و ایران می تواند در این زمینه در بازار روسیه حضور داشته باشد. عضو اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه ادامه داد: بر اساس صحبتی که به تازگی با سفیر روسیه در ایران داشتم، سفیر روسیه تاکید کرد که صدور سهل روادید برای ایرانیان در دستور کار قرار گرفته است.