وقتی اقتصاد جلوتر از سلامت می‌ایستد
اقتصاد ایرانی: وقتی پای بررسی رابطه میان اقتصاد و سلامت به میان کشیده می شود، همه با خود می گویند وقتی جیبت پر پول تر باشد احتمالاً وضعیت سلامتی بهتری هم خواهی داشت: اندیشه یی درست که البته تمام ماجرا نیست. بررسی ها نشان می دهند کم بهره ترین و فقیرترین کشورهای جهان بیشترین آسیب ها را از نوسانات اقتصادی می بینند و یکی از نخستین قربانی های این آسیب ها هم سلامت همگانی است. به عنوان یک مثال گویا از رابطه میان اقتصاد و سلامت، داده های پژوهش های دیگری هم نشان می دهند که بحران اقتصاد جهانی که از سال ۲۰۰۸ شروع شده است، موجب ۲۶۰ هزار مورد مرگ اضافی بر اثر ابتلا به سرطان در سراسر جهان شده است.
به گزارش تعادل، بحران جهانی اقتصاد در سال ۲۰۰۸ به رکودی فراگیر ختم شد، بازارهای سرمایه و مسکن را در هم کوبید و به بیکاری گسترده ختم شد. کشورهای بسیاری به گرداب نارسایی های اقتصادی در غلتیدند و راه حل های گوناگونی هم برای برون رفت از بحران توصیه شد. به عنوان مثال، در بریتانیا، دولت ائتلافی این کشور اعلام ریاضت اقتصادی کرد و قول داد اقتصاد را به توازن سابق برگرداند. با این حال، تنها همین چندی پیش بود که نشانه های بهبود گزارش شدند. تخمین زده می شود بیکاری و سخت شدن شرایط زندگی ناشی از این بحران، به بیش از ۲۶۰ هزار مورد مرگ ناشی از سرطان در سطح جهان، افزون بر آنچه عملاً باید رخ می داد منتج شده است. دبیرکل سازمان جهانی بهداشت، (WHO) هم چندی قبل وضعیت رخ داده را هشداری کامل دانست و از متقدم دانستن اقتصاد بر سلامت انتقاد کرد. مارگارت چان گفته بود این تقدم دادن اقتصاد بر سلامت به «سه فاجعه که به آرامی روی می دهند» ختم شده است. این فجایع شامل تغییرات اقلیمی، از میان رفتن توانایی آنتی بیوتیک ها و افزایش ابتلا به بیماری های غیر واگیردار است که بنا به توصیف سازمان جهانی بهداشت، بیماری های قلبی عروقی، سرطان ها، بیماری های مزمن تنفسی و دیابت را شامل می شود.
خانم چان گفته بود: «این ها فجایع انسان ساخته یی هستند که به این دلیل ایجاد شده اند که ما سیاست هایی را پیش گرفته ایم که علایق اقتصادی را بالاتر از نگرانی هایی در باب رفاه انسان ها و سیاره یی که آنها در آن زندگی می کنند قرار می دهد.» او ادامه داده بود: «این فجایع می توانند به نقطه اوجی برسند که پس از گذر از آنها، بازگشت دیگر غیر ممکن خواهد بود.»
او در بخشی دیگر از صحبت هایش با توجه به سه فاجعه تغییرات اقلیمی، بی فایده بودن آنتی بیوتیک ها و شیوع گسترده بیماری های غیرواگیردار، ادامه داده بود: «اکنون دیگر تنها تعداد معدودی از تهدیدها علیه سلامت انسان موضعی هستند و تنها تعداد معدودی از این تهدیدات را می توان به کمک فعالیت بخش سلامت به تنهایی مرتفع کرد. حالا که جامعه جهانی در حال ورود به دوران توسعه پایدار است، این سه تهدید را باید جدی گرفت. اکنون به جایی رسیده ایم که سرمایه گذاری برای تولید داروهای مورد نیاز برای درمان بیماری های مزمن، از تولید آنتی بیوتیک های جدیدی که بیماری را به سرعت بهبود می بخشند پر سودتر شده است و غذاهای فرآوری شده یی که ارزان، در دسترس و خوشمزه هستند، سود بیشتر و سهم بیشتری از بازار به دست می آورند تا میوه های تازه و سبزیجات.»
با این همه، دکتر آشیش جیها، مدیر موسسه سلامت جهانی در دانشگاه هاروارد معتقد است که سخنرانی رییس سازمان جهانی بهداشت، واجد یک دوگانه سازی نادرست است. او می گوید: «ما ناچار نیستیم میان توسعه که خود به نفع سلامت عمومی تمام شده است و خود سلامت عمومی یکی را انتخاب کنیم.» او ادامه می دهد: «یکی از دلایل اینکه ما امروز مجبوریم بار سنگین بیماری های مزمن را تحمل کنیم این است که به «اقتصاد» اولویت داده ایم، اقتصادی که موجب شده است زندگی های ما طولانی تر و سالم تر شود، اما در نهایت آن قدر طول بکشد که ما درگیر بیماری های مزمن بشویم.» جیها معتقد است درگیری فکری کوتاه مدت انسان با اقتصاد می تواند ما را با مشکلات سلامت عمومی مواجه کند و راه حل هم یک چیز بیشتر نیست: اندکی تمرکز بر آینده و منافع جمعی.
سلامت هم برای ثروتمندان است
مایکل مارموت، مدیر موسسه برابری سلامت در یونیورسیتی کالج لندن می گوید «فجایعی» که دبیرکل سازمان جهانی بهداشت به آنها اشاره کرده است، کسانی را که از شرایط نامناسب اقتصادی در رنج اند بیشتر متاثر می سازد. او می گوید: «شاخص های اجتماعی سلامت در اثر نابرابری ها در پول، قدرت و منابع شکل می گیرند. بیماری های غیرواگیرداری که از سوی خانم چان به عنوان فاجعه یاد شده اند، در توزیع و اثرگذاری هم واجد نابرابری هستند: کم بهره ترین مردمان جهان همان هایی هستند که در معرض بیشترین موارد شیوع و ابتلا به این بیماری ها هستند. در واقع نابرابری های اقتصادی و اجتماعی مقصر این نابرابری ها در حوزه سلامت هستند.»
دانکن گرین، عضو بنیاد آکسفام موضوع را بسیار ساده تر توضیح می دهد: «فقر برای سلامتی خوب نیست.» او ادامه می دهد: «اما موضوع این است که زمانی که مردم ثروتمندتر می شوند، برخی از بیماری ها می روند و جایشان را به بیماری های دیگر می دهند و اینجاست که به یک دولت خوب و یک نظام سلامت خوب احتیاج داریم تا این دوران گذار را طی کنیم.»
گرین معتقد است کشورها و دولت ها زمانی که در حال اندازه گیری رشد هستند، باید افزون بر GDP به رویکردهای کلی نگرانه تری هم فکر کنند. او به مثال کاهش حمایت ها از مراقبت های سالمندان اشاره می کند: «هر چند با کاهش این حمایت ها ممکن است وضعیت مالی کشورها بهبود پیدا کند، فشاری که به خانواده ها وارد می آورد می تواند موجب کاهش کیفیت زندگی آنها شود و به این ترتیب بر سلامت آنها هم اثر بگذارد. اقتصاد اهمیت دارد اما نه به اندازه زندگی افراد. ما می دانیم ارزش زندگی ها بیشتر از پول است.»
بانکداران چطور سلامت شما را به خطر می اندازند؟
بانکداران، شرکت های اعطاکننده وام و قانونگذاران در واقع اصلی ترین متهمان سقوط اقتصادی جهانی در سال ۲۰۰۸ هستند و شاید تنها بتوان بخش مسکن ایالات متحده امریکا را در این ماجرا بر آنها پیشی داد. پژوهشی که در سال ۲۰۱۳ در کینگز کالج لندن انجام گرفته بود نشان می داد رکود اقتصادی تاثیراتی ویرانگر بر سلامت ذهنی افراد گذاشته است. پژوهش دیگری نشان می داد ریاضت اقتصادی و بیکاری های مربوط به آن مقصر اصلی در ۲۶۰ هزار مورد مرگ اضافی بر اثر ابتلا به سرطان در سراسر جهان شده اند.
جیها می گوید: «رکود، عمدتا به دلیل استرس و پول کمتری که در خزانه های دولت باقی می ماند تا آن را به سلامت عمومی اختصاص دهد، موجب فقر رفتارهای مربوط به سلامت در میان افراد می شود.» او معتقد است که این ارتباط میان اقتصاد و سلامت نیازمند توجه بیشتری است: «اقتصاد های ضعیف تر به احتمال زیاد مشکل تر خواهند توانست منابع مورد نیاز برای ارتقای سلامت افراد را تامین کنند و درنتیجه افراد هم تمرکز کمتری روی سلامتی خود قائل خواهند شد.»
طرح تحول سلامت ناکارآمد بود
در این رابطه با آیدین مولازاده کارشناس اقتصاد سلامت گفت وگو کردیم. او گفت: «یکی از مقوله های مهم در دولت جدید و به ویژه موضوع خاص مدنظر وزیر بهداشت اقتصاد سلامت است. در دنیا نگاهمان به اغلب امور فرهنگی، سیاسی و مسائل اجتماعی و حتی سلامت معطوف به اقتصاد است، موضوعی که می تواند آثار مخربی برای جامعه به همراه داشته باشد.»
وی در پاسخ به این پرسش که آیا در شرایط کنونی اقتصاد بر سلامت پیشی گرفته و موضوع قابل توجه تری قلمداد می شود گفت: «هیچ پژوهش دقیق و قابل اتکایی برای ارزیابی میزان اثرگذاری هر یک از این دو مقوله مشخص نشده است اما شواهدی وجود دارد که نشان می دهد نیازمند آن هستیم تا صنعت سلامت را از نگاه صرفا اقتصادی جدا کرده و با امور ارزشی دیگر پیوند بزنیم.» مولازاده ضمن ارزیابی طرح تحول سلامت و رویکردهای اقتصادی این طرح افزود: «طرح تحول سلامت به عنوان بزرگ ترین پروژه اجتماعی و رفاهی کشور فی نفسه خوب و دارای چشم انداز قابل قبولی بود که توانست وضعیت سلامت کشور را به پیش ببرد و در حوزه بهداشت و درمان پیشرفت ها و آرامش خوبی بر جامعه حاکم شده است. اما نقد جدی که به این طرح وارد است عدم تطابق ماهیت خیرخواهانه آن با میزانی که محقق شد. در واقع باید بگویم بر خلاف ویژگی های ماهیت خوب طرح تحول سلامت نتایج خوبی به بار نیارود و درصد کمی از اهداف آن محقق شد. شاید بتوان گفت ناکارآمد بودن آن به اثبات رسیده است. یا باید به دنبال تغییر محتوای طرح باشیم یا آن را با طرح جدیدی جایگزین کنیم.
بخش خصوصی را از میدان به در می کنند
این کارشناس اقتصاد سلامت معتقد است زمانی که پای منافع مالی به میان می آید نمی توان مرز میان اقتصاد و سلامت را به درستی تفکیک کرد. مسائل مالی شیرین است و برخی در ایران حاضرند هر اقدامی را انجام دهند تا به پول برسند. این موضوع حتی به مسائل حساس و حیاتی همچون قاچاق برخی اقلام و داروهای تقلبی هم تسری یافته است. بنابراین نگرانی دبیرکل سازمان بهداشت جهانی بسیار به جا و قابل تامل است.
وی اظهار داشت: «در سلامت مسائلی هست که می تواند افراد را یک شبه به پول های هنگفت برساند. اما نکته نگران کننده ماجرا حضور غیرمجاز و غیرقانونی افرادی است که از حوزه سلامت آگاهی ندارند و ممکن است به سلامت مردم خسارت های جدی وارد کنند. متاسفانه رانت و انحصاری که برای خرید تجهیزات پزشکی از برخی شرکت های خاص وجود دارد باعث شده تا بخش خصوصی از یک رقابت سالم و آزاد در بازار اقتصاد سلامت دور شده و این صنعت را با چالش هاش جدی مواجه کند.
