آینده گردشگری در دست بازارهای حلال

اقتصاد ایرانی: گردشگران مسلمان بیش از هر زمان دیگر توجه بازارهای گردشگری را به خود معطوف کرده اند. قطعا رشد جمعیت و درآمد مسلمانان در این امر بی تاثیر نبوده است. مسلمانان با بالاترین رشد جمعیتی، ۲۳ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می دهند که تا سال ۲۰۳۰ به ۲۶.۵ درصد خواهد رسید. علاوه بر این آینده دنیا در دست جوانان است و مسلمانان بیشترین جمعیت جوان را دارند. همین امر آنها را به مصرف کنندگان اصلی بازارهای جهانی تبدیل کرده است. انتظارات مسلمانان از غذای حلال، سیستم های مالی حلال، حمل و نقل حلال، تعطیلات حلال و... تنها یکی از فاکتورهایی است که منجر به رشد بازار حلال می شود.
به گزارش تعادل، بنا بر آمارهای ارائه شده از مستر کارت در سال ۲۰۱۴ بازار گردشگری حلال ۱۰۸ میلیون بازدید کننده را به ارزش ۱۴۵ میلیارد دلار به خود جذب کرده و پیش بینی می شود این مقدار در سال ۲۰۲۰ به ۱۵۰ میلیون بازدید کننده با ارزش ۲۰۰ میلیارد دلار برسد. از سوی دیگر، یک گردشگر معمولی متقاضی بازار گردشگری حلال حدود ۱۷۰۰ دلار خرج سفر خود می کند که ۵۰۰ دلار بیشتر از میانگین هزینه کرد اروپایی ها است.
همه این آمار نشان از پتانسیل های بالای گردشگری حلال و گردشگران مسلمان دارد؛ آماری که قطعا نباید توسط بازاریابان مقاصد و تورگردانان گردشگری دنیا نادیده گرفته شود. پیش بینی ها در حوزه گردشگری حلال به نقطه یی رسیده است که خبر از افزایش تعداد گردشگران ورودی به خاورمیانه می دهد؛ البته خاورمیانه یی که بتواند امنیت و ثبات سیاسی مقاصد خود را حفظ کند. از طرف دیگر شواهد تحقیقاتی نشان می دهد که گردشگری حلال از پتانسیل های لازم برای جذب گردشگران غیر مسلمان به مقاصد و محصولات حلال نیز برخوردار است.
گردشگری حلال با این مفهوم که بتواند ملاحظات مسلمانان را در مقاصد و بسته های سفر پیشنهادی رعایت و نیازهای آنها را برطرف کند، پتانسیلی است که بدون نیاز به ایجاد بسترسازی های گسترده در ایران امکان پذیر است. ظرفیت ها و پتانسیل های ذاتی ایران به عنوان یک کشور اسلامی در گردشگری حلال در کنار توجه ویژه سازمان متولی امر گردشگری با برگزاری سومین جشنواره مشارکت ملی گردشگری با محوریت گردشگری حلال از اقتباس استراتژی گردشگری حلال - نه تنها به عنوان یک محصول بلکه به عنوان یک شیوه ارائه محصولات گردشگری – حکایت می کند. در همین رابطه روزنامه تعادل در گفت وگویی اختصاصی با محمد علی فیاضی، مدیرکل دفتر همکاری و توافق های ملی گردشگری و دبیر جشنواره مشارکت ملی گردشگری کم و کیف این نوع از گردشگری در ایران را بررسی می کند.
فیاضی در توضیح چرایی اتخاذ استراتژی گردشگری حلال به عنوان یکی از محصولات گردشگری ایران می گوید: در دنیای گردشگری امروز آنچه اهمیت دارد بازار شناسی و مشتری گرایی است. در عرصه رقابتی دیگر کشورها تنها به دنبال ارائه داشته های خود نیستند. بلکه سعی می کنند با شناخت بازار گردشگری خود و دنیا، تقاضا و نیاز گردشگر را در استراتژی ها و سیاست های تصمیم گیری در ارائه محصولات و داشته های گردشگری خود دخیل سازند. پرداختن به گردشگری حلال در بازار کنونی نیز ناشی از توجه به بازار گردشگری است. وی ادامه می دهد: صرف برخورداری از داشته ها و محصولات گردشگری، نمی تواند برای کشور گردشگر به ارمغان آورد. تنها با بررسی بازار و آگاهی از سلایق و نیازهای گردشگر در متن ظرفیت های گردشگری کشور است که می توان با برنامه ریزی های مدون و بلندمدت، بسته های راهبردی مشخص در حوزه تبلیغات و بازاریابی ایجاد کرد و گردشگران مسلمان را به بازدید از کشور علاقه مند کرد.

یک شیوه پاسخگویی

مدیرکل دفتر همکاری و توافق های ملی گردشگری با اشاره به این موضوع که گردشگری حلال امروزه به یکی از مهم ترین تقاضاهای گردشگران مسلمان تبدیل شده است، می گوید: وقتی صحبت از گردشگری حلال می شود باید این نکته را در نظر داشت که این نوع از گردشگری، محصول یا گونه دیگری از گردشگری نیست. قرار نیست گردشگری حلال را در کنار گونه گردشگری فرهنگی، طبیعت گردی یا دیگر گونه های گردشگری قرار دهیم. بلکه با توجه و بسترسازی برای آن در حقیقت به خواست و تقاضا دسته قابل توجهی از گردشگران ایران واکنش نشان می دهیم. گردشگری حلال در حقیقت خواسته های بخشی از گردشگران مسلمان را که مبتنی بر اصول اسلامی سفر می کنند پاسخ می دهد و محصول گردشگری را متناسب با ذائقه و سلیقه آنها آماده و فراهم می کند.
وی اضافه می کند: با این نگرش می توانیم گردشگری حلال را در عناصر مختلف صنعت گردشگری نظیر اقامت، پذیرایی و غیره مورد تاکید قرار دهیم و در اینجا است که مفهوم ارائه محصولات گردشگری بر مبنای تقاضای گردشگر خود را به خوبی نشان خواهد داد.

بازاری با هزینه کردهای پایین

فیاضی در اشاره به بازار هدف گردشگران حلال ایران اظهار می کند: عمده گردشگران ما که چیزی حدود ۸۰ درصد می شود، مسلمان هستند و به تبع از ظرفیت های یک کشور اسلامی و حلال استفاده می کنند. کشورهای عراق، آذربایجان، افغانستان، ترکیه، ارمنستان، بحرین، لبنان، سوریه مهم ترین کشورهای گردشگر فرست به ایران هستند و در سال ۱۳۹۴ سهم بالاتری از بازار گردشگری ایران را به خود اختصاص داده اند.
با این حال، اغلب گردشگران این بازار که البته گردشگران بازار سنتی ایران نیز هستند، از هزینه کردهای پایین تری نسبت به سایر کشورهای اسلامی و متقاضیان گردشگری حلال برخوردارند. مدیرکل دفتر همکاری و توافق های ملی گردشگری در همین رابطه اضافه می کند: صنعت گردشگری صنعتی شکننده و حساس است و تحولات سیاسی بر آن تاثیرات جدی بر جای می گذارد. متاسفانه به سبب بحران های سیاسی پیش آمده بین دولت ایران با دولت های عربستان سعودی، بحرین و کویت، سهم گردشگری ما از گردشگران این کشورها کاهش یافته است. معمولا چنین تنش هایی باعث می شود تا این کشورها بسترها و امکانات لازم را برای سفر شهروندان خود به کشور ما فراهم نکنند.
وی ادامه می دهد: به هر حال نباید فراموش کرد که حمایت های دولت ها چه در مبدا و چه در مقصد گردشگری در رونق بازارهای گردشگری تاثیر گذار است و مبادلات سیاسی بین دولت ها در حجم ورود گردشگران اثر خود را به جای خواهد گذاشت. با در نظر گرفتن این موضوع می توانیم نتیجه گیری کنیم سهم کشور ما از حوزه گردشگران اسلامی نسبت به گذشته کمتر شده است.

ظرفیت های بومی و گردشگری حلال

مدیرکل دفتر همکاری و توافق های ملی گردشگری با تاکید بر این موضوع که بسیاری از ظرفیت های بومی و اسلامی ما در قالب گردشگری حلال با یکدیگر همپوشانی دارند، می گوید: ظرفیت های بومی و تنوع فرهنگی ایران را نباید جدا از عقاید و باورهای دینی دانست. پوشش، گویش، معماری، تنوع غذاهای سنتی که تنها در ماه رمضان سرو می شود همگی برگرفته از سنت ایرانی و اسلامی است و در معرفی و رشد گردشگری حلال کشور تاثیرگذار خواهد بود.

دلیل ناکامی ایران در گردشگری حلال

فیاضی با اشاره بر این واقعیت که عملکرد کشورهای غیرمسلمان در گردشگری حلال بهتر از کشورهای مسلمان است، اظهار می کند: نتایج بهتر کشورهای غیرمسلمان در گردشگری حلال نسبت به کشورهای مسلمان در بررسی های سال ۲۰۱۳ اقتصاد اسلامی نشان داد که کشورهای مسلمان هنوز نیازمند انجام اقدامات جدی تری هستند.
با وجود اینکه کشور ما تنها کشور مسلمانی است که در سرتاسر جغرافیای آن قوانین و احکام اسلامی لازم الاجراست، ایران هنوز نتوانسته است خود را به عنوان یک مقصد گردشگری حلال به دنیا معرفی سازد. ناتوانی در جلب اعتماد مسلمانان نسبت به حلال بودن سیستم گردشگری مقصد، عدم توفیق در تبلیغات و بازاریابی های منسجم و معرفی گردشگری ایران به عنوان یک گردشگری حلال، بی توجهی به ایجاد استانداردهای بین المللی و معتبری که گردشگری حلال را تبیین و اجرایی سازد در کنار کیفیت پایین خدمات گردشگری و ناتوانی در نزدیک کردن آنها به سطح بین المللی نیازمند ایجاد زیرساخت های بسیاری در بخش های ارائه دهنده خدمات به گردشگران است. زیرساخت هایی که نه تنها در گردشگری حلال بلکه نقصان آنها در تمام گونه های گردشگری ایران به شدت مشاهده می شود. شرایط و زیرساخت هایی که به مراتب در بسیاری از کشورهای غیرمسلمان بهتر تعبیه شده اند.
مدیرکل دفتر همکاری و توافق های ملی گردشگری در همین رابطه اضافه می کند: عدم وجود یک برنامه منسجم و بلندمدت در توسعه گردشگر حلال دلیل اصلی ناکامی ایران است. شاید بتوان دلیل اصلی موفقیت کشورهای غیرمسلمان را در خواست و عزم راسخ آنها برای کسب سهم خود در بازار گردشگری حلال دانست.
فیاضی ادامه می دهد: کشورهای پیشتاز در گردشگری حلال و کشورهایی که توانسته اند سهم قابل توجهی از درآمد گردشگری خود را از قبل جلب گردشگران مسلمان به دست آورند به خوبی به این موضوع پی برده اند که درصد قابل توجهی از مسلمانان و کشورهای مسلمان که اتفاقا از گردش مالی خوبی نیز برخوردارند نیازمند دریافت خدمات ویژه یی هستند. علاوه بر این، بسیاری کشورهایی که اقتصاد خود را مبنی بر گردشگری قرار داده اند، یکی از پارامترهای گردشگری خود را گردشگری حلال در نظر گرفته اند. این کشورها با استفاده از این فرصت و انجام برنامه ریزی های لازم، زیرساخت های مورد نیاز را بر مبنای خواست این دسته از گردشگران طراحی و ایجاد کرده و اکنون توانسته اند بهره برداری های خود را از آن به دست آورند. اقدامی که شاید بسیاری از کشورهای اسلامی ازجمله کشور ما انجام نداده و حتی در راستای آن برنامه ریزی مشخصی نیز نداشته است.
وی با اشاره به این موضوع که در ایران هنوز استانداردها و قوانین لازم در حوزه گردشگری حلال تدوین نشده اند، اضافه می کند: عقب افتادن ایران در گردشگری حلال تا جایی است که حتی معیارها و پیش شرط های موردنیاز برای شهروندان ایرانی نیز فراهم نیست. سواحل ما از قابلیت ها و استانداردهای بین المللی لازم در بهره مندی گردشگران مسلمان و بانوان در استفاده از چنین فضاهایی همچنان با چالش ها و معایب بسیاری روبرو است.
فیاضی ادامه می دهد: به نظر من دیگر جای تعجیل نیست و دیر یا زود باید به سمت تدوین استانداردها و برنامه ریزی های مشخص رفت. باید ظرفیت های حداکثری در این حوزه احصا و سازه ها و زیرساخت های لازم به سرعت فراهم شود و هماهنگی های لازم در بین دستگاه ها و سازمان های متخلف صورت پذیرد.

گام نخست در ورود به بازار حلال

مدیرکل دفتر همکاری و توافق های ملی گردشگری برگزاری سومین جشنواره مشارکت ملی را مقدمه یی برای ایجاد ظرفیت و قابلیت های گردشگری حلال در کشور می داند و می گوید: این جشنواره که با محوریت «گردشگری حلال، ظرفیت ایرانی» در چهار حوزه عکس، سفرنامه نویسی، ایده و فیلم اعلام فراخوان داده و آماده دریافت آثار علاقه مندان حرفه یی و آماتور در حوزه گردشگری حلال تا ۱۵ مرداد است.
وی در خصوص اهداف و دستاوردهای برگزاری این جشنواره بیان می کند: اطلاع رسانی به مردم و فرهنگ سازی در خصوص گردشگری حلال نخستین هدف جشنواره است. سپس با موفقیت در جلب مشارکت مردمی در ۴ حوزه مطرح شده فوق، پتانسیل های گردشگری حلال را شناسایی کرده و قرار است بر اساس آنها بسته های زیرساختی موردنیاز نظیر تدوین قوانین و استانداردهای مشخص، بحث های آموزشی و غیره مهیا و بسته های تبلیغاتی و مسافرتی نیز طراحی و بدین ترتیب زمینه های لازم برای جذب گردشگران خارجی به کشور فراهم شود.
امیدواریم در مراحل بعدی نیز با معرفی خود بر اساس ظرفیت های استخراجی و بررسی نتایج حضور خود در بازار جهانی نیازهای گردشگران مسلمان را مرتفع کنیم و سهم قابل توجهی از این بازار جهانی را به خود تخصیص دهیم.

انجام مطالعات راهبردی

فیاضی در توضیح اقداماتی که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سال های گذشته در حوزه گردشگری حلال انجام داده است، اضافه می کند: در مدت یک سال گذشته معاونت گردشگری، مطالعات راهبردی خود را در حوزه گردشگری حلال انجام داده و این جشنواره محصول همین مطالعه یک ساله است.
صرف زمان یک ساله برای انجام مطالعات راهبردی و برپایی جشنواره مشارکت ملی به عنوان محصول این مطالعات خروجی این جشنواره را از اهمیت بیشتری برخوردار می سازد. به نظر می رسد برگزاری جشنواره نقطه آغازین برای اقدامات و برنامه ریزی های جدی و عینی تر و قرار گرفتن گردشگری حلال در رادار برنامه های کاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. با توجه به دستاوردها و هدف هایی که برای این جشنواره ذکر شده است باید منتظر بود و دید آیا نتایج و خروجی های جشنواره می تواند در تحقق اهداف خود و توسعه گردشگری حلال در کشور موثر واقع افتد؟ آیا ایران با توجه به ظرفیت ها و پتانسیل های قابل توجه خود می تواند سهم خود را از بازار بین المللی گردشگری حلال به دست آورد؟ آیا می توان امید داشت که یک بار برای همیشه بسته های مسافرتی، زیرساختی، تبلیغاتی در این حوزه تدوین و طراحی شود؟ و آیا مهم ترین چالش صنعت گردشگری کشور، تدوین برنامه های بلندمدت و منسجم این بار برای گردشگری حلال قابل تحقق خواهد بود؟