فاصله ۱۵ برابری میان دوسوی دهک‌ها

اقتصاد ایرانی: آمارها نشان می دهد که فاصله هزینه تفریحی و فرهنگی ۱۰ درصد خانوارهای کشور در سال ۹۴ حدود ۶۰۰ برابر ۱۰ درصد پایینی کشور بوده است. این آمارها همچنین نشان می دهد که خانوارهای دهک پایینی کشور ۴ درصد از کل سبد هزینه یی خود را صرف بهداشت و درمان کرده اند.

به گزارش تعادل، آمارهای جدید از بررسی بودجه خانوار مناطق شهری کشور در سال ۹۴ از سوی بانک مرکزی منتشر شد. این آمارها نشان می دهند که فاصله بیش از ۱۵ برابر میان هزینه های دو دهک بالا و پایینی خانوارهای کشور وجود دارد. براساس آماری که بانک مرکزی به تازگی منتشر کرده است، جمع کل هزینه های ناخالص به طور متوسط در یک خانوار دهک اول (پایین ترین دهک) به طور سالانه حدود ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان است، درحالی که یک خانوار دهک دهمی (بالاترین دهک) بیش از ۱۰۸ میلیون تومان در سال هزینه می کند. این امر نشان می دهد که نسبت نخستین و آخرین دهک های درآمدی کشور فاصله بیش از ۱۴۰۰ درصدی در میزان هزینه های شان وجود دارد.

۷۰ درصد زیر میانگین هزینه ها

طبق این گزارش، متوسط هزینه برای یک خانوار ایرانی (متوسط هزینه دهک ها) حدود ۳۵ میلیون تومان در سال است که این میزان هزینه را تنها سه دهک بالایی (هشتم، نهم و دهم) دارا هستند. این بدین معناست که میانگین هزینه ها توزیع بسیار نابرابری دارد و ۷۰ درصد افراد جامعه زیر این میانگین قرار دارند، به طور دقیق تر متوسط هزینه میلیونی خانوارهای ایرانی اگر ۳۵ میلیون تومان شده است نه به خاطر اینکه اغلب خانوارها درآمدی مشابه به این رقم دارند بلکه درآمد بالای دو دهک بالایی کشور بوده که میانگین را افزایش داده است. در آمار توصیفی در این گونه موارد سراغ یک شاخص دقیق تر که توزیع را دقیق تر نمایان کند، می روند. شاخص میانه دقیقا به خاطر همین وضعیت ها به کار می رود. میانه در اینجا در میان دو دهک میانی پنجم و ششم قرار دارد که همان عدد ۲۵ میلیون تومان است. بنابراین می توانیم حد وسط درآمد سالانه خانوارهای ایرانی را ۲۵ میلیون تومان درنظر گرفت که بر این اساس ۵۰ درصد افراد جامعه زیر این میزان هزینه قرار دارند و ۵۰ درصد هم بالاتر از این میزان هستند. یکی از اقتصاددانان نیز معتقد است که میانه از میانگین توصیف بهتری از کل جامعه می تواند داشته باشد. داوود سوری اقتصاددان در این خصوص می گوید: «تفاوت میان میانگین و میانه وقتی مهم است که نابرابری در جامعه بالا باشد به خاطر اینکه وقتی نابرابری زیاد است غالبا میانگین از میانه بالاتر قرار می گیرد در حالی که میانه شاخص مناسب تری برای جامعه به طور کلی است.»

سوری ادامه می دهد: «بنابراین وقتی بخواهیم کل جامعه را توصیف کنیم میانه گویا تر و واقعی تر است اما وقتی قرار باشد میانگین و میانه را در میان دهک ها به کار گیریم چون نابرابری کمتر است این دو شاخص کمی، آنچنان به کار نمی آید.»

فاصله عمیق دهک دهم با کل جامعه

یکی از موضوعات جالب توجه در جدول هزینه خانوارهای کشور در سال ۹۴ این است که از میانگین فاصله هزینه ها در میان دهک اول تا نهم به طور متوسط ۶ میلیون تومان است اما وقتی دهک دهم را وارد این محاسبه کنیم حدود دو برابر می شود.

یعنی فاصله میان ده دهک هزینه یی ۱۱ میلیون تومان می شود. این به وضوح نه تنها نشان می دهد که چگونه میانگین در این گونه مواقع غیرواقعی است بلکه می گوید که دهک دهم فاصله بسیار زیادی با دهک های دیگر جامعه دارد. فاصله هزینه بین دهک نهم و دهم حدود ۵۱ میلیون تومان است، این درحالی است که دهک نهم با هشتم حدود ۱۴ میلیون تومان فاصله دارد. از دهک هشتم به پایین تر هم فاصله ها از ۹ میلیون تا ۳ میلیون تومان در نوسان است.

فاصله طبقات در سبدهای هزینه ای

آمار مربوط به بودجه خانوارهای شهری در سال ۹۴ حاکی از این است که بیشترین دخل خانوار بخش مسکن، آب، برق، گاز و سایر سوخت ها هزینه می شود و بعد از آن بخش خوراکی ها و آشامیدنی ها بیشترین هزینه خانوارها را به خود اختصاص داده است. درخصوص ده دهک درآمدی کشور نیز این موضوع صادق است اما در دهک دهم کشور حدود ۳۴ درصد کل هزینه ها در بخش مسکن مصرف شده در حالی که دهک اول جامعه حدود ۵۷ درصد کل هزینه های خود را صرف این بخش کرده اند. خوراکی ها و آشامیدنی ها دهک دهم ۱۷ درصد و دهک اول ۲۸ درصد از کل هزینه های آنها را تشکیل داده است. این آمارها همچنین نشان می دهد که تنها ۴ درصد از کل هزینه های ۷ میلیونی دهک دهم را بخش بهداشت و درمان به خود اختصاص داده است یعنی ۳۲۹ هزار تومان. درخصوص تفریح و امور فرهنگی نیز دهک اول ۴۱ هزار تومان و دهک دهم ۲۶ میلیون تومان هزینه کرده اند که معادل فاصله یی ۶۳۰ برابری است.

توزیع جامعه در ۱۵ طبقه

یکی دیگر از جداول بودجه خانوار که مرتبط با توزیع درآمد افراد جامعه است جدولی با عنوان «متوسط هزینه ناخالص سالانه یک خانوار برای گروه های مختلف هزینه در طبقات هزینه ناخالص» است. در این جدول توزیع درصدی خانوارها براساس ۱۵ طبقه هزینه یی توصیف شده که در آن طبقه اول از هزینه صفر تا ۴ میلیون و ۹۸۱ هزار تومان و طبقه پانزدهم از ۳۶۴ میلیون و بیشتر تشکیل شده است. این جدول نشان می دهد که ۱.۷۶ درصد خانوارهای کشور در طبقه اول حضور دارند یعنی هزینه در میان صفر تاحدود ۵ میلیون تومان در سال دارند. ۰.۱ درصد نیز از افراد جامعه در طبقه پانزدهم هزینه یی کشور قرار دارند.

این جدول نشان می دهد که ۷۵ درصد خانوارهای کشور از نظر میزان هزینه هایی که در طول یک سال دارند، در پنج طبقه (چهارم تا هشتم) قرار دارند. این پنج طبقه از حدود ۹ میلیون تا ۵۰ میلیون تومان قرار دارند یعنی هزینه سالانه ۷۵ درصد خانوارهای کشور در میان این دو رقم قرار دارد. به این صورت که در طبقه چهارم (۹ تا ۱۳ میلیون) ۱۰ درصد جمعیت، طبقه پنجم (۱۳ تا ۱۸ میلیون) ۱۴.۵ درصد، طبقه ششم (۱۸ تا ۲۵ میلیون) ۱۷.۸ درصد، طبقه هفتم (۲۵ تا ۳۶ میلیون) ۱۷.۱ درصد و طبقه هشتم (۳۶ تا ۵۰ میلیون) ۱۳.۷ درصد خانوارها قرار دارند. علاوه بر این، ارقام حاکی است که ۶۲ درصد خانوارها هزینه یی در میان صفر تا ۳۶ میلیون تومان دارند. از طرفی در ۳ طبقه بالایی از این ۱۵ طبقه، یعنی خانوارهایی که هزینه سالانه ۱۳۵ میلیون و بیشتر در سال دارند حدود ۱.۳ درصد کل جمعیت ایران را دارند. البته معلوم نیست این طبقه بندی ۱۵ گانه بر چه اساسی انجام شده است چون فاصله میان هر کدام از طبقات مساوی نیست. داوود سوری نیز به این موضوع انتقاد می کند و می گوید: «برای محاسبات آماری توزیعی باید فاصله هر کدام از طبقات مساوی باشد تا بتوان از آن نتیجه یی واقعی تر استنتاج کرد اما این جدول به دلیل نداشتن این خصیصه آنچنان قابل اطمینان نیست.»

سوری در پایان به این موضوع که گفته شده ۱۵ درصد از قدرت خرید مردم در طول این سال ها بازگشته، انتقاد می کند و می گوید: «این آمار به خوبی گویای واقعیت است بنابراین نباید به آمارهایی که از آمال و آرزوها بر می خیزد توجهی کرد چون این آمار و ارقام شواهدی هستند که نشان می دهند مخارج خانوارها 6 الی ۷ درصد افزایش داشته است درحالی که تورم هم به طور متوسط در این سال حدودا ۱۲ الی ۱۳ درصد افزایش یافته است. این آمارها گویای این واقعیت است که سفره ها کوچک تر شده و هیچ شکی در این نیست.» سوری تاکید می کند که جامعه اقتصادی ما جامعه برابری نیست.