داده‌ها جای نفت را می‌گیرند
اقتصاد ایرانی: رشد و توسعه سریع صنعت اطلاعات و داده ها ناظران قوانین ضدتراست را بر آن داشته تا برای مهار کسانی که تلاش دارند جریان اطلاعات را کنترل کنند گام هایی بردارند. یک قرن پیش نفت مهم ترین منبع انرژی بود و هرگونه تغییر و تحول در این بازار می توانست پیامدهای عظیمی بر اقتصاد جهان و کشورها داشته باشد. امروز هم نگرانی های مشابهی وجود دارد، البته درباره اطلاعات و داده ها. امروز در عصر ارتباطات، اطلاعات و داده‌ها جای نفت را گرفته اند و غول های بزرگی که با این منابع و کالای جدید سر و کار دارند نگرانی های جدی را ایجاد کرده اند.
به گزارش تعادل، اکونومیست می نویسد، امروز هیچ چیز نمی تواند جلوی شرکت هایی چون آلفابت (که گوگل زیرمجموعه آن است)، آمازون، اپل، فیس بوک و مایکروسافت را بگیرد. این پنج شرکت جزو ارزشمندترین شرکت های جهان هستند و سودشان در سه ماهه اول 2017 افزایش چشمگیری داشته است. مجموع سود این پنج شرکت در این مدت بیش از 25 میلیارد دلار بوده است. تقربیا بیش از نیمی از دلارهایی که در خریدهای اینترنتی در ایالات متحده خرج شده به جیب آمازون رفته است. گوگل و فیس بوک هم سال گذشته در زمینه افزایش درآمد از محل تبلیغات دیجیتال در امریکا کارنامه بسیار موفقی داشتند. این تسلط بی چون و چرای غول های اینترنتی باعث شده تا درخواست ها برای شکستن انحصار آنان بالا بگیرد، همان طور که اوایل قرن بیستم نخستین شرکت چندملیتی استاندارد اویل براساس قانون ضدتراست شکسته و به اجزای کوچک تری تقسیم شد. اکونومیست پیش تر با چنین اقداماتی مخالفت کرده بود. بزرگ بودن و بی رقیب بودن لزوما جرم نیست؛ به ویژه اینکه موفقیت غو ل های بزرگ به مشتریان سود هم می رساند. امروزه تعداد کمی هستند که علاقه یی ندارند تا از موتور جست وجوی گوگل یا خدمات ارسال یک روزه کالاهایی که از سایت آمازون خریداری می شوند، استفاده کنند. از طرفی جز چند مورد اغلب خدمات این شرکت ها برای مشتریان رایگان است و این شرکت ها واکنش منفی نسبت به درخواست ها برای اعمال قوانین ضدتراست نداشته اند. در این میان به نظر می رسد که ورود برخی شرکت های جدید چون «اسنپ چت» می تواند موجی را در این بازار نوظهور به وجود بیاورد.
اما باز هم جای نگرانی هست. توان شرکت های اینترنتی برای کنترل اطلاعات و داده ها به آنها قدرت زیادی می دهد و از آنجا که مفهوم رقابت نسبت به آنچه در عصر نفت وجود داشته تغییر کرده نیاز به رویکردهای جدید نیز احساس می شود.
چه چیز تغییر کرده است؟
تلفن های هوشمند و اینترنت باعث شده اند که اطلاعات و داده ها را بیشتر، در دسترس تر و بسیار باارزش تر کرده اند. وسایل و گجت هایی که به اینترنت متصل هستند با سرعت سرسام آوری در حال افزایش هستند. در همین حال با استفاده از تکنیک های هوش مصنوعی (AI) داده های ارزشمندی استخراج می شود. به عنوان مثال، الگوریتم ها می توانند پیش بینی کنند که یک مشتری چه زمانی آمادگی خرید دارد یا یک موتور جت چه زمانی نیاز به تعمیر دارد یا یک شخص چه زمانی مستعد بیماری است. بر همین اساس شرکت های بزرگی چون جنرال الکتریک و زیمنس در کار فروش اطلاعات و داده هایی ارزشمند است.
آنچه در عصر جدید ماهیت رقابت را تغییر داده همین فراوانی داده هاست. غول های عرصه فناوری همواره از نفوذ اینترنت سود می برند: هر چه کاربران بیشتری وارد شبکه فیس بوک شوند، جذابیت این شبکه اجتماعی برای کاربران دیگر بیشتر می شود. هرچه داده بیشتری وجود داشته باشد، نفوذ شبکه های اینترنتی بیشتر می شود.
یک شرکت اینترنتی با جمع آوری اطلاعات و داده های بیشتر، فضای بهتری برای بهبود محصولات و خدمات خود خواهد داشت که همین امر به جذب بیشتر کاربر منجر خواهد شد و همین مساله اطلاعات بیشتر را در اختیار شرکت قرار می دهد و این دور ادامه می یابد. همچنین دسترسی به اطلاعات و داده ها، شرکت ها را در برابر رقبا حفظ می کند. سیستم های نظارتی شرکت های بزرگ تمام تحرکات این عرصه را زیرنظر دارند. گوگل می تواند ببیند که مردم چه مواردی را جست وجو می کنند، فیس بوک می تواند رصد کند که مردم چه اطلاعاتی را با دیگران به اشتراک می گذارند و آمازون هم رصد می کند که مردم چه چیزهایی می خرند. آنها اپ استور (فروشگاه های نرم افزار) و سیستم عامل های خود را راه اندازی می کنند. این شرکت ها همه چیز را رصد و کشش محصولات و خدمات جدید شرکت های بزرگ را ارزیابی می کنند. این کار به آنها اجازه می دهد که پیش از همه گیر شدن محصول یا خدمات جدید نسخه مشابه آن را تولید کنند.
چه باید کرد؟
ماهیت اطلاعات و داده ها باعث می شود که کارآمدی قوانین ضدتراست به نسبت گذشته کمتر شود. کوچک تر کردن یک شرکت بزرگ چون گوگل به پنج شرکت کوچک تر از تاثیر و کارآمدی این غول بزرگ عرصه فناوری و اطلاعات کم نمی کند؛ چراکه احتمالا دوباره یکی از این پنج شرکت کنترل کامل را به دست خواهد گرفت، به همین دلیل است که یک بازنگری اساسی نیاز است. در اینجا دو دیدگاه وجود دارد: نخست، دست اندرکاران قوانین ضدتراست باید از دوره صنعتی گذر کرده و وارد قرن بیست ویکم شوند. برای مثال، وقتی صحبت از ادغام شرکت ها به میان می آید ناظران و دست اندرکاران قوانین ضدتراست به طور سنتی برای دخالت در این مساله بزرگی شرکت را درنظر می گیرند. اما واقعیت این است که حالا باید برای ارزیابی تاثیر معاملات میزان توسعه دارایی شرکت ها را درنظر بگیرند. همچنین ناظران باید برای تحلیل پویایی بازار فراست و زیرکی بیشتری به خرج دهند. اصل دوم نظارت بیشتر بر داد و ستد اطلاعات و داده هاست. دست اندرکاران قوانین ضدتراست باید ارائه اطلاعات و داده ها از سوی غول های اینترنتی به متقاضیان را کنترل کنند. در اینجا آنچه به کار می آید شفافیت بیشتر است. می توان شرکت ها را مجبور کرد که فاش کنند چه اطلاعاتی دراختیار دارند و از محل واگذاری و فروش این اطلاعات چه مقدار درآمد دارند. دولت ها نیز می توانند با ارائه اطلاعات بیشتر و حمایت از سرویس های جدید این روند را تشویق کنند.
وضع قوانین جدید ضدتراست برای عصر ارتباطات آسان نخواهد بود. این کار خود مخاطراتی دارد ازجمله اینکه به اشتراک گذاری اطلاعات بیشتر می تواند به معنی تهدید حریم خصوصی باشد. اما اگر دولت ها می خواهند که چند شرکت معدود اینترنتی حاکمان بلامنازع داده های اقتصادی نباشند باید هرچه سریع تر دست به کار شوند.
