اعداد بزرگ و ناملموس رشد اقتصاد

اقتصاد ایرانی: مرکز آمار هفته گذشته نرخ رشد اقتصادی بهار ۹۶ را ۷ درصد اعلام کرد که تعجب بسیاری از کارشناسان اقتصادی را برانگیخت. همچنان که سیامک قاسمی در این باره نوشت: «این ابهام در فضای اقتصاد سیاسی ایران مطرح است که آیا مکانیزم های محاسبه نرخ رشد اقتصادی فصلی در ایران وجود دارد یا این آمارها بیشتر برآوردهایی با رنگ و بوی سیاسی است و خطاهای آماری قابل ملاحظه در محاسبه آنها متصور است. هما ن طور که به عنوان مثال در سال ١٣٩٤هیچ آمار نرخ رشد اقتصادی فصلی توسط مرکز آمار ایران و بانک مرکزی اعلام نشد و نرخ رشد نزدیک به صفر مربوط به کل سال ١٣٩٤ در شهریورماه سال بعد اعلام شد.»

برخی دیگر از کارشناسان اقتصادی میزان رشد ۷ درصدی اقتصاد را زیرسوال بردند و با استدلال هایی مانند ظهور آثار خیز نفتی سال گذشته در بخش های اقتصادی پیش بینی کرده اند که این میزان رشد در ادامه سال تداوم نخواهد داشت.

مرکز آمار دیروز با انتشار جزئیات کامل رشد اقتصادی بهار ۹۶، تاحدی به این ابهامات پاسخ داده و می توان با استناد به اطلاعات آن در فضای کمی روشن تری به اقتصاد فصل گذشته نگاه کنیم. در بهار امسال گرچه رشد بخش غیرنفتی از بخش نفتی پیشی گرفته است اما روند رشد بخش های اقتصادی فصل های بهار چند سال اخیر نشان می دهد، رکود سال های ۹۲ تا ۹۴، چگونه این بخش ها را آسیب پذیر کرده و تا رسیدن به شرایط مطلوب فاصله زیادی دارد.

گروه کشاورزی که در بهار سال گذشته توانسته بود رشد ۱۰.۷ درصدی را تجربه کند، رشد این بخش امسال به ۳.۱ درصد کاهش پیدا کرده است. افزایش رشد بخش معدن (منهای نفت) و صنعت، خروج بخش ساخت و ساز مسکن از رکود و رشد مثبت تشکیل سرمایه ثابت برای دومین فصل متوالی، پس از نرخ رشد منفی در ۷ فصل پی درپی، از نکات برجسته ارقام مرکز آمار است؛ ارقامی که بازهم بازگو کننده یک تفکر عمومی است؛ چرا آمارهای رشد و بهبود اقتصادی برای مردم ملموس نیست؟ آیا مسکن، صنعت و بخش های غیرنفتی برای مردم نیز از رکود خارج شده است؟

کندشدن آهنگ رشد بخش های نفتی

به گزارش تعادل، آخرین اطلاعات منتشرشده از سوی مرکز آمار نشان می دهد اقتصاد بهار ۹۶ ایران در بخش های صنعت، معدن و خدمات رشد قابل توجهی داشته و در بخش کشاورزی کاهش رشد اقتصادی را تجربه کرده است. محاسبات فصلی در مرکز آمار ایران در قالب ۱۵ بخش اصلی متشکل از ۴۲ رشته فعالیت انجام می شود که بر این اساس گروه کشاورزی شامل زیر بخش های زراعت و باغداری، دامداری، جنگلداری و ماهیگیری، گروه صنعت شامل زیر بخش های استخراج نفت خام و گاز طبیعی، استخراج سایر معادن، صنعت، تامین آب، برق و گاز طبیعی و ساختمان است و گروه خدمات شامل زیر بخش های عمده فروشی و خرده فروشی، هتل و رستوران، حمل و نقل و ارتباطات، واسطه گری های مالی، مستغلات، امور عمومی، آموزش، بهداشت و مددکاری و سایر خدمات است.

محاسبات فصلی در مرکز آمار ایران در قالب ۱۵ بخش اصلی متشکل از ۴۲ رشته فعالیت انجام می شود که بر این اساس گروه کشاورزی شامل زیر بخش های زراعت و باغداری، دامداری، جنگل داری و ماهیگیری، گروه صنعت شامل زیر بخش های استخراج نفت خام و گاز طبیعی، استخراج سایر معادن، صنعت، تامین آب، برق و گاز طبیعی و ساختمان است و گروه خدمات شامل زیر بخش های عمده فروشی و خرده فروشی، هتل و رستوران، حمل و نقل و ارتباطات، واسطه گری های مالی، مستغلات، امور عمومی، آموزش، بهداشت و مددکاری و سایر خدمات است.

صنعت و خدمات پیشتازان رشد

مجموع رشد اقتصاد در فصل بهار بدون احتساب نفت ۷ درصد و با احتساب نفت ۶.۵ درصد بوده است. رشد بخش کشاورزی با ۷.۶ درصد کاهش نسبت به بهار سال گذشته، ۳.۱ درصد، معدن (منهای نفت) با ۸.۲ درصد رشد به ۴.۲ درصد، صنعت با ۳.۱ درصد رشد ۵.۸ درصد و خدمات با افزایش ۹.۱ درصدی به ۸.۲ درصد رسیده است.

این تغییرات نشان می دهد برخلاف بهار سال ۹۵ که بخش کشاورزی و استخراج نفت و گاز طبیعی بیشترین رشد و سهم را در رشد ۵.۸ درصدی داشته اند، در بهار ۹۶، بخش صنعت و خدمات جلودار رشد بوده اند. بخش معدن که در فصول سال گذشته با پشت سر گذاشتن رکود و رشدهای منفی متوالی، جهش چشم گیری را تجربه کرده و رشدهای بالای ۳۲.۹ درصدی را برای کل سال ثبت کرده بود، در بهار امسال آهنگ رشد آن کند شده و از رشد ۲۶ درصدی در بهار سال گذشته به رشد ۴.۶ درصدی در بهار امسال تقلیل پیدا کرده است.

این افت بیشتر تحت تاثیر کاهش رشد استخراج نفت و گاز طبیعی است که با لبریزشدن ظرفیت تولید بخش نفت، در بهار امسال به رشد ۴.۷ درصد رسیده درحالی که بهار سال گذشته رشد ۲۷.۹ درصدی برای بخش گزارش شده بود.

یکی از نکات مبهم این ارقام، کاهش رشد بخش کشاورزی است. در فصل گذشته و در سال آبی ۹۵-۹۶ اتفاق خاص و عجیبی در این بخش رخ نداد و انتظار می رفت رشد این بخش فراتر از ۵ تا ۶ درصد باشد، اما ارقام جداول مرکز آمار، نرخ رشد این بخش را ۳.۱ درصد نشان می دهد. بخش ساختمان هم که از تابستان ۹۱ وارد رکود شده بود و هر فصل رشدهای منفی را ثبت می کرد، در ادامه رشد زمستان ۹۵، در بهار ۹۶ به رشد ۷.۱ درصد دست یافت. رشد بخش ساختمان در بهار سال گذشته منفی ۱۵.۱ درصد بود.

وزنه سنگین واسطه گری در رشد خدمات

یکی از کارشناسان اقتصادی با اشاره به رشد ۳۲ درصدی واسطه گری مالی، یکی از دلایل افزایش رشد اقتصادی در فصل بهار را این بخش دانسته و ریشه این رشد را هم در افزایش حجم معاملات اوراق اسناد خزانه عنوان کرده بود اما طبق محاسبات مرکز آمار ایران سهم این بخش از رشد اقتصادی تنها ۱.۳ درصد است. بنابراین در صورتی که این بخش ۱۰۰ درصد رشد کند، ۱.۳ درصد به رشد اقتصادی می افزاید، در حالی که رشد این بخش در فصل بهار ۳۲.۲ درصد بوده است، بنابراین سهم این بخش از کل رشد حداکثر حدود ۰.۴۵ درصد است. در یمان دیگر بخش های مرتبط به بخش خدمات، رشد مستغلات، کرایه و خدمات کسب وکار است که رشد ۸.۴ درصدی را ثبت کرده است.

یکی از تحولات مثبت بهار ۹۶، بهبود رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص، هم در بخش ساختمان و هم در بخش ماشین آلات است. اقتصاد ایران حدود ۲ سال پی درپی با تشکیل سرمایه منفی روبه رو بود که خطر جدی برای اقتصاد در حال توسعه ایران قلمداد می شد. تشکیل سرمایه ثابت در فصل بهار ۷.۱ درصد رشد داشته که در این بین تشکیل سرمایه ثابت در بخش ماشین آلات ۶.۹ درصد و در بخش ساختمان ۷.۳ درصد بوده است.

در این میان خالص صادرات کالاها و خدمات در فصل بهار امسال به شدت افت کرده است. در بهار سال گذشته خالص صادرات کالا ها و خدمات رشد ۸۱.۶۹ درصدی را تجربه کرده اما در بهار امسال این رشد به منفی ۷.۳ درصد رسیده است. از سال ۹۱ تا پایان فصل بهار ۹۲ به طور متوالی در تمام فصول، رشد خالص صادرات کالاها و خدمات منفی بوده اما از تابستان سال ۹۲ تا پایان سال ۹۵ رشد مثبت و با روند صعودی برای این شاخص ثبت شده است. اما در بهار امسال رشد این بخش مجددا به کانال منفی بازگشت.