بخش پایانی/ مردی که پس از مصادره هم ایستاد
امیرکبیر اولین نمایشگاه کتاب را در سال 1337 برگزار نمود . خانلری، فروزانفر و نجم آبادی در این نمایشگاه سخنرانی نمودند. در سال 1338 تجربه تازه ای در کنار انتشارات شروع نمود . جعفری با سرهنگ قدرت الله فردوس که نویسنده کتاب های مکانیک و تحصیل کرده آلمان بود به علت کسادی بازار کتاب، اقدام به واردات یخچال و بخاری از آلمان نمودند دو سال این کار را ادامه دادند به علت بیماری فردوس و مهاجرت به آلمان کار فروش را تعطیل نمودند. در اوایل سال 1342 به دنبال مذاکره با تلویزیون یک بر نامه یک ساعته برای معرفی کتاب در اختیار امیرکبیر بنام کتاب و مردم ( با پرداخت 300 تومان پول و 300 تومان کتاب ) قرار گرفت .
در این برنامه نویسندگان، مترجمان مثل نفیسی، نادرپور و ... دعوت می شدند. عبدالرحیم با انتشار هر کتاب تعدادی از آن را برای کتابفروشان شهرستانی می فرستاد . معمولا پس از مدتی کتاب ها اکثرا غیر سالم مرجوع می شد.
برای انتشار لغت نامه شش جلدی دکتر معین قراردادی در سال با وی امضاء نمود که جلد اول آن در 1580 صفحه پس از 5 سال در 1342 منتشر شد و جلد ششم آن پس از 16 سال منتشر شد .
چاپ مناسب آن مورد تشویق و خشنودی دکتر معین و همکارانش در موسسه قرار گرفت. دکتر معین و دکتر شهیدی در مقدمه کتاب از وی تقدیر نمودند که پس از انقلاب آن بخش را حذف نمودند .
همچنین لغت نامه 5 جلدی آریانپور از انگلیسی به فارسی در قراردادی با آریانپور در سال 1339 تالیف و توسط امیر کبیر در طی چندین سال ( جلد آخر سال 1344 ) منتشر شد . در همین زمینه چندین فرهنگ از آلمانی، فرانسه و... توسط امیر کبیر منتشر گردید .
در سال 1356 امتیاز چاپ فرهنگ عمید را در اندازه رقعی، وزیری و جیبی به یک میلیون تومان از حسن عمید بدست آورد این چنین مبلغی را کمتر ناشری حاضر به پرداخت به یک مولف بوده است.
با گذشت سال ها فعالیت فروشگاهی امیر کبیر نیز توسعه می یافت در سال 1340 در خیابان فردوسی نزدیک میدان سپه مغازه دو نبش حدود 40 متر مربع به قیمت 230 هزار تومان، همچنین در پاساژ پلاسکو فروشگاهی به مساحت 50 متر به ارزش 140 هزار تومان خریداری نمود به طوری که فروشگاه های توزیع کتاب امیر کبیر به چهار تا افزایش یافت.
امیر کبیر با برخی از ناشران مثل ابن سینا به سرمایه گذاری مشترک در چاپ برخی از کتاب ها مثل رساله آیت الله بروجردی، عین الحیوه و حق الیقین علامه مجلسی همکاری داشت.
جعفری از سال 1343 مدیر عاملی شرکت طبع و نشر کتاب های درسی را به مدت 12 سال به عهده گرفت. این شرکت 150 کارگر و کارمند داشت. حجم کار در مرداد و شهریور به قدری زیاد بود که در طول هفته به خانه اش نمی رفت و روزجمعه همسر و فرزندان درشرکت به دیدارش می آمدند تا نهار را با هم باشند. برای اولین بار در شرکت از حسابداری صنعتی برای محاسبه هزینه تولید کتاب استفاده نمود. مدیریت سابق با 50 درصد سود، 300 هزار تومان زیان انباشته
داشت. مدیریت اقتصادی شرکت از جهت سرعت چاپ و پرداخت کمتر هزینه انبار، بهره بانکی، اجرت صحافی منجر شد . چاپخانه شرکت با قرارداد 40 درصد سود، توانست در پایان سال یک میلیون سود آوری داشته باشد. حقوقش 10 هزار تومان در ماه (پس از مدتی 20 هزار تومان) و 5درصد از سود شرکت تعیین شد. با این وجود او این 5درصد را بر نمی داشت. در این سال ها کتاب ها به صورت منظم قبل از سال تحصیلی بین کتاب فروشان توزیع می شد.
در اوایل سال 1342 فروشگاهی روبروی دانشگاه تهران به ارزش 300 هزار تومان، اواخر سال 1342 فروشگاهی را در چهار راه فردوسی و اواخر سال 1343 فروشگاهی در میدان امام حسین به ارزش 200 هزار تومان خریداری نمود . در سال 1345 در فرودگاهمهر آباد غرفه ای بنام امیر کبیر تاسیس نمود. در سال 1353 به علت حجم کارهای امیر کبیر، فروش کتاب های درسی را در امیر کبیر کنار گذاشت.
پسرش محمد رضا جعفری از سال 1347 وارد شرکت پدرش در امیرکبیر شد و کار تالیف یک دوره کتاب های کمک درسی برای ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان به کمک همکاران امیرکبیر تالیف نمود و این کار را تا زمان گرفتن لیسانس زبان و ادبیات انگلیسی ادامه داد.
او همچنین 50 جلد کتاب کودک را ترجمه و توسط امیر کبیر مننتشر کرد. علاوه بر این ویراستاری کتاب ها را به عهده داشت . هنگامی که
به انتشارات پدرش آمد برای آگاهی از فعالیت مطبوعاتی در بخش های مختلف حروفچینی، چاپ، صحافی و حسابداری درچاپخانه سپهر و افست و انتشارات کار کرد.
محمد رضا جعفری در اواسط دهه پنجاه مجلات نقد کتاب نیویورک تایمز و ضمیمه ادبی آن، نوول لیتر و اکسپرس را برایامیرکبیر آبونه شد. همچنین خرید فیلم و کپی رایت دایره المعارف ده جلدی کودکان و نوجوانان از انتشارات مک میلان خریداری نمود .
دختران جعفری به نام های عفت، ناهید و نوری همه تحصیل کرده دانشگاه بودند و در بخش ادیتوری در موسسه و فروشگاه های امیرکبیر کار می کردند . علایق فرزندان جعفری نیز در زمینه نشرشکل گرفت. به همین دلیل محمد رضا جعفری از حق تالیف کتاب هایش و حقوقش (ماهی 15 هزار تومان در سال 1355 ) به همراه خواهرنش در سال 1355 زمینی به مساحت 25 هزار متر، هر متری 125 تومان در خاک سفید تهران پارس به منظور تاسیس یک چاپخانه مجهز و خانه های سازمانی برای کارگران خریداری نمود
همچنین سالیان بعد نشر نو را راه اندازی کرد .( 4) بی توجهی به هزینه های ناشردر چاپ کتاب تنها به نهادهای نظارتی و امنیتی محدود نبود بلکه در زمان انقلاب و ابتدایی پیروزی ده ها کتاب که مالکیت معنوی آن در اختیار امیر کبیر بود از سوی ناشران بی نام و نشان با جلد سفید منتشر می شد گر چه پرونده های زیادی در دادگستری گشوده شد اما هیچ مرجعی نبود که به این امور رسیدگی نماید. در همین سال ها کتابفروشی خوش نام در مشهد ورشکست و به زندان رفت و تمام دارایی او حتی منزلش از سوی طلبکاران توقیف گردید. در این هنگام جعفری با پرداخت 300 هزار تومان بدهی اش، مغازه اش را خرید وی را مدیر فروشگاه و یک سوم سود به وی تعلق می گرفت و منزلش را به او بازگرداند.
در کنار انتشار کتاب امیر کبیر به کمک خانلری و محمود هدایت با همکاری یک فرانسوی مدال هایی از تصویر و خط صادق هدایت
هر یک به ارزش 35 تومان تهیه کرد و از این طریق هزینه تهیه سنگ قبر هدایت را تامین نمود. ناشران مشکلات زیادی با اداره نشر کتاب وزارت فرهنگ و هنر و اداره اطلاعات شهربانی داشتند بارها سرمایه گذاری آنها در چاپ کتاب با وجود مجوز خمیر می شد. پس از کودتای مرداد 1332 امیر کبیر مثل بسیاری از ناشران مجبور شد کتاب های سیاسی عموما چپ و انقلابی را جمع آوری نموده و معدوم نماید تا ماموران حکومتی مشکلی برای امیر کبیر ایجاد نکنند. با وجود این جلد سوم کتاب شاعران نوپرداز که مجوز وزارت فرهنگ برای چاپ را داشت از اداره اطلاعات شهربانی جمع آوری و سوزانده شد . همچنین کتاب باشرف ها تالیف عماد عصار پس از چاپ دوم از سوی امیر کبیر، کتاب ما بوته گل سرخ را بیدار می کنیم با ترجمه شکور لطفی توسط ساواک در سال 1347 - 1346 ، و 1349 مجوعه شعر دیوان عشقی و در یک مرحله میراث خوار استعمار جمع آوری و خمیرگردید . امیر کبیر در سال 1354 به خرید سهام موسسه فرانکلین، کتاب های جیبی، خوارزمی به ارزش 5 میلیون تومان و دائره المعارف فارسی مصاحب، خرید امتیاز کتا بهای ابن سینا متعلق به رمضانی، دارای 13 فروشگاه در نقاط مختلف تهران، فروشگاه مروج در مشهد و یک نمایشگاه در فرودگاه مهرآباد و 5 غرفه در فروشگاه کوروش به توزیع کتاب های امیرکبیر و سایر کتاب ها می پرداخت. برای اولین بار در میان ناشران به خرید کامپیوتر در سال 1354 اقدام نمود. جعفری در زمینه اجتماعی نیز فعال بود. خانه ای چند طبقه با 14 اتاق برای معاودین عراق تهیه نمود تا در آن اسکان یابند. همچنین حسابی بنام بنیاد امیر کبیر مخصوص کمک به اقشار نیازمند افتتاح نمود و از طریق آن 60 تا 70 نفر خانوار انواع کم کها را دریافت می کردند.
زندگی خصوصیش نیز از توسعه فعالیت هایش رونق یافت . در سال 1332 هزار متر زمین در اختیاریه به متری 30 تومان به صورت نقد و اقساط خریداری نمود.به پیشنهاد و کمک همایون صنعتی زاده در سال 1340 چند هزار متر زمین، هر متری دو تومان در متل قو کنار دریای خزر خریداری و آن را تسطیح و درختکاری نمود و ساختمانی با امکانات دسترسی به آب و گاز تاسیس نمود. چندین بار خانه اش را از خیابان انقلاب، ولی عصر و در طی 25 سال تغییر داد سرانجام با معماری شاه عباسی در سال 1347 خانه ای در نیاوران ساخت. در همین دوران چندین بار برای سفر درمانی و دیدار از نمایشگاه کتاب، چاپ و صحافی به همراه پسر و دو نفر از مدیران و شرکاء از اروپا و آمریکا بازدید نمود.اگر چه خود بخت تحصیل برایش
فراهم نبود فرزندانش را به بهترین مدارس خصوصی فرستاد چهار فرزندش بخت تحصیل دانشگاهی را داشتند. در سال 1355 که فضای خروج سرمایه و نیروی انسانی تسریع شده بود بسیاری از دوستانش از جمله سهیلی به او تاکید می کردند بساطت را توسعه نده برو آمریکا، آنجا کار نشر را شروع کن، جعفری می گفت »صدها کتاب چاپ کردم من چشمم و سلامتم را از دست
دادم عشق من و افتخارات من این جاست آنجا بروم چه کار کنم.
اندیشه توسعه فعالیت های انتشارات را همچنان مقارن با انقلاب پیش می برد. در سال 1356 با ایرج پارسی نژاد که در انگلیس اقامت داشت برای اجاره دفتری در لندن قراردادی امضاء نمود تا ترجمه کتاب های جدیدی که به زبان انگلیسی منتشر می شد به مترجمان ایرانی مقیم اروپا برای ترجمه سفارش دهد. برای انتشار دو جلد کتاب در راه خانه خدا مکه و مدینه و پیدا کردن مولف آن به تونس و انگلیس در سال 1357 سفر نمود تا امکان رضایت ناشر خارجی و چاپ عکس های رنگی را فراهم آورد همچنین با نزدیک شدن سال 1357 طرح تاسیس چاپخانه ای مجهز که قادر به چاپ سه هزار نسخه در عرض یک ساعت بود با وجود مقداری پیش پرداخت به شرکت سازنده آمریکایی داد اما به دلیل عدم مجوز وزارت صنایع، بحران تخریب بانک ها و تردید های وی به علت بحران سیاسی کنار گذاشته شد. این طرح ها در کنار برخی از آرزوها همچون تاسیس قرائت خانه عمومی و ارتباط ناشر ایرانی به صورت منظم با ناشرین و مراکز پخش کتا بهای خارجی در عمل ناکام ماند.
نشر همچون اکثر حوزه های اجتماعی با افراد، گروه و نهادهای مختلفی، ارتباط کاری داشت در عین حال رقابت های صنفی، سوء استفاده برخی از مشتریان در کناراختلاف دیدگاه و سوء برداشت تعدادی از مترجمان و مولفان با ناشر( در بین 900 مترجم و نویسنده ای که امیرکبیر کارشان را منتشر نمود)، ادعای خانوادهای مولف و مترجم پس از فوت آن ها بر سر حق تالیف، سبب مراجعه به نهادهای حقوقی برای حل دعوا منجر شد. امیرکبیر نیز از این وضعیت مستثنا نبود. در مورد اختلاف بین رائین و عبدالرحیم جعفری در مسئله حق تالیف، بیماری رائین و درگیری لفظی بین او و کارکنان و نهایتا سکته وی در انتشارات، منجر به بحرانی پیچیده برای امیرکبیر گردید. فضای انقلابی ضد سرمایه داری بستر لازم برای تشدید این تنش را فراهم نمود که تا سال 1369 در دادگاه ادامه پیدا نمود . این بحران منجر به زندانی شدن ده ماهه عبدالرحیم جعفری و مصادره انتشارات امیر کبیر و اکثر دارائی های وی و پسرش را به همراه داشت. برائت او در دادگاه نتوانست تغییری در تصرف اموالش به همراه داشته باشد. امیرکبیر مقارن با پیروزی انقلاب پوسترهای متعدد از رهبران مذهبی انقلاب و مصدق را تکثیر و به رایگان بین مردم در تهران و شهرستان ها توزیع نمود. چند کتاب از امام خمینی و
کتاب های ممنوعه سال های گذشته مثل سقوط 79 ، هشت سال زندان آریامهر تالیف احمد آرامش را در این دوران چاپ نمود. در عین حال تعدادی از کارگران به روایت وی متاثر از جریان چپ بر علیه وی اعتصاب و مقالاتی در روزنامه ها منتشر کردند . وی حقوق کارگران را با وجود دوران اعتصاب و برگشت مرتب چک های همکاران شهرستانی پرداخت نمود. تجربه جعفری بیانگر کارآفرینی است که می خواست صنعت نشر را حرفه ای و مدرن نماید و توانست اعتماد بسیاری از مولفان و مترجمان بزرگ کشور در همکاری با امیر کبیر را بدست آورد . وی 2700 عنوان کتاب را از 900 مولف ومترجم درطی 30 سال منتشر و اولین ناشری در ایران بود که ایده فروشگاه های زنجیره ای کتاب را با 14 فروشگاه در سال 1357 عملی نمود. وی با 500 نماینده فروش به صورت مستقیم در امر پخش کتاب ارتباط داشت. ایفای نقش موثر در توسعه بزرگترین چاپخانه افست کشور، سرمای ه گذاری در شرکت کاغذ پارس، نقش اساسی در شرکت سهامی مولفان و مترجمان و از اعضای فعال شرکت تعاونی ناشران تهران و مشهد و در طی 12 مسنولیت تولید و توزیع کتاب های درسی بخش مهمی از فعالیت های حرفه ای جعفری در زمینه صنعت نشر ایران می باشد . زمانی که در تیر سال 1359 بازداشت شد حدود 500 عنوان قرارداد تالیف و ترجمه کتاب با حدود 60 تا 70 میلیون ریال پیش پرداخت، در دست اجرا داشت.
داستان مردی که از سال 1310 در چاپخانه به عنوان شاگرد شروع به کار نموده و پس از 18 سال کارگری، موسسه مستقل خود را بنام امیر کبیر تاسیس نموده و در طی 30 سال آن را به کمک فرزندانش توسعه داده بود در کنار سایر دارائی هایش به تصرف نهادهای بخش عمومی قرار گرفت و این چنین شد که طومار 49 سال کسب و کار مستقل و تبدیل آن به بزرگترین ناشر بخش خصوصی بر اثر رویای آرمان خواهی به محاق رفت.
