خردگرایی اقتصادی مانع از جنگ می‏شود؟

آیا ممکن است دومین جهانی سازی به سرنوشت اولی دچار شود ؟ اگر از خود می‏پرسید که من از چه چیزی صحبت می‏کنم بهتر است این را بدانید : پدربزرگان ما در دنیایی زندگی می‏کردند با اقتصاد هایی عمدتآ خودکفا ، درون نگر و ملی گرا . اما اجدادمان مانند ما در دنیایی با حجم زیادی از تجارت و سرمایه گذاری بین المللی می‏زیستند . دنیایی که توسط ملی گرایی از بین رفت .

اقتصاددان بزرگ بریتانیایی ، جان مینارد کینز ، اقتصاد جهان قبل از جنگ جهانی اول را اینگونه توصیف کرده بود  : " یک لندن نشین می‏توانست هنگامی‏که در حال چشیدن چای صبح در تخت خواب است ، با تلفن کالاهای مختلف را از اقصی نقاط جهان سفارش دهد . او همچنین می‏توانست به همین طریق ثروتش را در یک معدن یا یک کارخانه جدید در هر گوشه دنیا سرمایه گذاری کند . " همچنین این وضعیت در نظر لندن نشین مورد نظر آقای کینز : " طبیعی ، قطعی ، دایمی‏و البته رو به بهبود بود . به نظر نمی‏رسید سیاست های نظامی‏گری و امپریالیسم ، رقابت های نژادی و فرهنگی و تحریم ها تاثیر خاصی در زندگی اجتماعی و اقتصادی داشته باشند . جهانی سازی تقریبآ تحقق یافته بود . "

اما بعد از آن سه دهه ای فرا رسید که تشکیل شده بود از جنگ ، انقلاب ، بی ثباتی سیاسی ، رکود اقتصادی  و دوباره جنگ . بعد از جنگ جهانی دوم ، دنیا از لحاظ اقتصادی ، مانند وضعیت سیاسی آن دوران ، قطعه قطعه شده بود و دو نسل زمان برد تا دوباره یکپارچه شود .

پس آیا ممکن است دوباره از هم جدا شود ؟ بله ، ممکن است .

کمی‏در مورد اتفاقات اخیر بحران گندم بیاندیشید . برای سالهای متوالی ما از خودکفایی به عنوان یک مفهوم از مد افتاده یاد می‏کردیم و اطمینان به بازارهای جهانی را برای تامین مواد غذایی خود بی خطر می‏دانستیم . اما هنگامی‏که قیمت گندم اوج گرفت برخی دولت ها برای حمایت از مصرف کننده داخلی ، صادرات را محدود و یا ممنوع کردند و کشورهای وارد کننده را در تنگنا قرار دادند . همچنین جنگ گرجستان هرچند تاثیر خاصی براقتصاد جهان نداشت اما نشانه ای بر پایان صلح آمریکایی بود . دوره ای که آمریکا کم و بیش حق استفاده از نیروی نظامی‏را به انحصار خود درآورده بود . مسایلی از این دست باعث می‏شود تا نگرانی اساسی در مورد آینده جهانی شدن ایجاد شود .

  وابستگی اروپا به منابع انرژی روسیه ، به خصوص گاز طبیعی ،  اکنون به نظر بسیار خطرناک می‏آید حتی خطرناک تر از وابستگی اروپا به نفت خاورمیانه .  در سال 2006 و با قطع جریان گاز به اوکراین در حین نزاع بر سر قیمت ، روسیه از گاز به عنوان سلاح استفاده کرد . اگر روسیه مایل و قادر به استفاده از زور برای به کرسی نشاندن حرف خود است ، پس چرا دیگران چنین کاری نکنند ؟ فرض کنید چین هم بخواهد به خاطر ادعایش در مورد تایوان از زور استفاده کند .

برخی از تحلیلگران به ما می‏گویند که نگرانی ما بی مورد است . یکپارچه شدن اقتصاد جهانی از ما در مقابل خطر جنگ حفاظت خواهد کرد . آنها معتقدند که اقتصادهای موفق دنیا با ماجراجویی نظامی‏، تجارت پر رونق خود را به خطر نمی‏اندازند . اما این عبارت باعث یادآوری یک خاطره تلخ می‏شود . کمی‏قبل از جنگ جهانی اول یک نویسنده بریتایایی ، نورمن انجل ، در کتابی به نام " توهم بزرگ " اظهار کرده بود که جنگ منسوخ شده است ، چرا که در دوره مدرن صنعتی حتی کشور فاتح جنگ هم بیشتر از آنچه بدست می‏آورد ، از دست می‏دهد . انجل درست می‏گفت اما به هر حال جنگ ها باز هم ادامه پیدا کردند .

اما آیا پایه های دومین جهانی سازی اقتصادی از مورد قبلی محکم تر است ؟  می‏توان گفت بله . برای مثال درگرفتن جنگ میان کشورهای اروپای غربی اکنون غیر قابل تصور است . دلیلش البته بیش از آنکه به خاطر روابط اقتصادی بین آنها باشد به خاطر ارزش های دموکراتیک مشترک بین آنهاست .  بیشتر کشورها ، حتی کشورهایی که نقش اساسی در اقتصاد جهان ایفا می‏کنند به چنین ارزش هایی پایبند نیستند . البته بیشتر ما معتقدیم که این جای نگرانی ندارد و ما می‏توانیم روی ادامه روند جهانی شدن اقتصاد حساب کنیم ، به این خاطر که گسترش آن برای همه سودمند است . اما این فرض خیلی هم محکم نیست . انجل در کتابش به درستی اعتقاد به این که " پیروزی در جنگ ، مقرون به صرفه است " را توهم بزرگ خواند . اما این اعتقاد که خردگرایی اقتصادی همیشه مانع از بروز جنگ می‏شود  هم به همان اندازه توهمی‏است بزرگ .  امروز درجه بالای  روابط  متقابل اقتصادی بین کشورها ، که تنها از طریق عاقلانه رقتار کردن کشورهای بزرگ پایدار می‏ماند ، شکننده تر از آنست که ما تصورش را می‏کنیم .

 نویسنده : پل کروگمن  ( برنده جایزه نوبل اقتصاد در سال 2008 )