میراث احمدی نژاد برای روحانی چیست؟

اقتصاد ایرانی: کارمند دولت، 43 ساله و سرپرست خانواده پنج نفره. سال گذشته هنگامی که خبر رسید قیمت خانه های کلنگی در منطقه 22 تهران، 82 درصد رشد پیدا کرد، مالک زمین 200 متری در مشارکتی ساختمانی، 4 طبقه دو واحدی را به دارایی های خود اضافه کرد. 6 ماه بعد، دارایی او از 800 میلیون تومان به دو میلیارد تومان رسید. رشد 60 درصدی قیمت دلار و کاهش ارزش 113 درصدی پول ملی، مالک میانسال خانه را مجاب به تبدیل زمین با رشد قیمت 40 درصدی در دو ماه به دلارهای با تصویرفرانک لین کرد. قیمت دلار در بازار 35 درصد دیگر رشد پیدا کرد. بهای ملک در همین دوره زمانی 52 درصد گران شد و مالک ساختمان در نگرانی آینده خود بود. انتخاب حسن روحانی، به عنوان رئیس جمهور بیش از همه مالک دلارها را دل زده از دنیا کرد. ارزش پول ملی 16 درصد رشد پیدا کرد و او در ترس ادامه کاهش قیمت دلار، داراییش را در قیمت 2هزار و 900 تومان حراج کرد. یک هفته بعد دلار به 3 هزار و 400 تومان بازگشت، گزارش های مرکز آمار نشان داد قیمت ملک در تهران 157 درصد رشد پیدا کرده است و بازدهی بازارهای کم فروغی مانند بورس هم 200 درصد شده است. اما مالک دلارهای خانگی، بازنده اصلی کاهش قیمت ها شد. آخرین گزارش مرکز آمار ایران نشان می دهد، 160 هزار پروانه ساخت مسکن در کشور صادر شده است. این تعداد در قیاس با سال 90، 15 درصد کم شده است. تهران 4هزار و 761 هزار مورد از پروانه های صادره ساخت را به خود اختصاص داده است. هزینه 50 هزار میلیارد تومانی دولت دهم برای ساخت مسکن مهر، هم در تعادل بخشی به بازار موثر نبوده است. گزارش های رسمی نشان می دهد 12 تا 18 میلیارد دلار، در اختیار مردم ایران قرار دارد. سال گذشته که آمار قاچاق در ایران به دلیل افزایش قیمت دلار به اوج رسیده بود، 20 میلیارد دلار کالا به کشور وارد شده است. براساس گفته های بهمنی رئیس بانک مرکزی، مردم ایران معادل یک سوم واردات کشور و برابر با میزان قاچاق کالا، دلار در اختیار دارند. بررسی های مرکز آمار هم نشان می دهد، هر ایرانی به طور متوسط 20 گرم طلا در اختیار دارد. بررسی ها نمایان می سازد، نوسان قیمت دلار و طلا طی سه هفته گذشته بحران های زیادی را برای صاحبان این دارایی ها به وجود آورده است. براساس محاسباتی که سعید لیلاز انجام داده است میزان بازدهی بانک ها طی 25 سال گذشته از تمام بازارهای مالی دیگر بیشتر بوده است. بانک ها از سال 76 تا 91، 15 برابر بازارهای دیگر و تنها براساس نرخ سود، 20 درصدی بازدهی داشته اند. درصورتی که نرخ سود، بانکی عدد 25 درصد در نظرگرفته شود، میزان بازدهی سرمایه گذاری در بانک ها 5/28 درصد بوده است. میزان بازدهی بازار مسکن به صورت ماهیانه 20 درصد و بازارهای دیگر کمتر از 10 درصد بوده است. در پاییز و زمستان سال 91 به دلیل رشد ناگهانی قیمت دلار، بازار مسکن ایران با دو بحران همزمان مواجه شد از سوی قیمت مصالح ساختمانی 350 درصد رشد پیدا کرد و از طرف دیگر معاملات مسکن با رکود نسبی مواجه شد. سالیانه 3 میلیون معامله مسکن در ایران انجام می شود. آمارهای مرکز ثبت قراردادهای اتحادیه مشاوران املاک نشان می دهد در فروردین سال گذشته 65 هزار و 500 قرارداد، اردیبهشت ماه  107 هزار قرارداد و هفته اول خرداد ماه 25 هزار قرارداد مسکن منقد شده است که مجموع این قراردادها 101 هزار مورد بوده که امسال به بیش از 340 هزار مورد رسیده است. 11 درصد قراردادهای فصل بهار به هفته اول خردادماه مربوط است. آمارها نشان می دهد، تهران با 81 هزار و 229 قرار داد بیشترین آمارها را به ثبت رسانده اند. قراردادهای تهران در قیاس با سال گذشته 12 هزار مورد افزایش داشته است.  در همین دوره زمانی 227 هزار قولنامه خرید و فروش مسکن هم منعقد شده است. براساس اطلاعات تایید شده مرکز آمار ایران توان خرید خانه شهروندان ساکن تهران به صورت متوسط 25 درصد کم شده است. تمامی آمارهای رسمی نشان می دهد، وضعیت بازار مسکن در ثبات و رکود نسبی قرار دارد. سهم مسکن در اشتغال ایران، 13 درصد است. در ازای ساخت هر 57 متر، یک نفر اشتغال ایجاد می شود. در صورتی که انتقال سرمایه ها به بازارهایی مانند ارز و طلا با سرعت بیشتری دنبال شود، وضعیت اشتغال در کشور با بحران سخت تری مواجه می شود. 25 درصد مردم ایران اجاره نشین اند و  به شدت به رونق بازار مسکن در حوزه ساخت و ساز نیاز دارند. سالیانه 800 هزار ازدواج در کشور صورت می گیرد و کارشناسان بازار پیش بینی می کنند حداقل به میزان نیمی از این ازدواج ها بازار به ساخت مسکن نیاز دارد. در فصل پاییز سال گذشته تعداد واحدهای ساخته شده، 160 هزار واحد بوده است. در صورتی که این روند حفظ شود، سالیانه 640 هزار واحد مسکونی ساخته می شود.

گزارش های کلی از وضعیت اقتصاد ایران نشان می دهد، با وجود نقدینگی 470 هزار میلیارد تومان نقدینگی، تولید در رکود قرار دارد. اما بازارهای موازی وضعیت مناسب تری دارند. بانک مرکزی در آخرین گزارش خود اعلام کرد 70 هزار میلیارد تومان بدهی معوق وجود دارد. در سال 91، مطالبات 10 درصد رشد پیدا کرده است. از سال 1384، میزان مطالبات بانکی 14 برابر شده است و معوقات بانکی هم 22 درصد رشد پیدا کرده است.

اقتصاددانان اعتقاد دارند، بخش مهمی از منابع بانکی طی سال های گذشته به سمت بازارهایی مانند ارز و طلا هدایت شده است. تقویت 16 درصدی ارزش پول ملی، امیدها را برای بازگشت رونق به تولید زنده کرده است. گزارش دیوان محاسبات نشان می دهد دولت با رشد 373 درصدی بدهی ها مواجه شده است و 53هزار و 207 میلیارد تومان بدهی دارد. ریسک پرداخت وام های تولیدی از 17 درصد زمستان سال گذشته به 25 درصد در بهار سال 92 رسیده است. بازهم همین گزارش های رسمی نشان می دهند دولت تنها 7/31 درصد از منابع بانکی را به صورت وام به تولید پرداخت کرده است. 220 هزار میلیارد ریال از منابع بانکی هم طی یکسال به 934 هزار و 734 نفر به صورت قرض الحسنه پرداخت شد است. 60 درصد از ایرانیان بالغ براساس گزارش بانک جهانی وام دریافت کرده اند. در همین مدت زمانی 32 هزار و 200 میلیارد ریال وام اشتغال زایی پرداخت شده است.  نتیجه تمامی اقدامات دولت دهم طی سال های گذشته افزایش نقدینگی و تورم بوده است. اقتصاددانان منتقد دولت براین باورند که وام های بانکی به سمت بازارهایی مانند سکه و ارز هدایت شده است. گزارش بانک مرکزی نشان می دهد در زمستان سال گذشته وتنها یک دوره حراج سکه، آتی 50 هزار نفر اقدام به خرید کرده بودند. این آمارها تایید می کند که بازارهای مالی غیرمولد اصلی ترین هدف سرمایه گذاری های خردایرانیان طی سال های گذشته بوده است.

از سوی دیگر دولت دهم به صورت مداوم طی سال های گذشته اقدام به چاپ اسکناس کرده است. سایت خبرآن لاین طی گزارشی از روند چاپ اسکناس در دوره احمدی نژاد خبر داده بود حجم اسکناس و مسکوک منتشره توسط بانک مرکزی از 4.8 هزار میلیارد تومان در سال 83 به 33.8 هزار میلیاردتومان رسیده است یعنی 570 درصد رشد در چاپ اسکناس در دوران فعالیت محمود احمدی نژاد  صورت گرفته است. همین آمار برای دولت اصلاح طلب محمدخاتمی 8/2 میلیارد تومان بوده است. رشد چاپ اسکناس در دولت احمدی نژاد، 900 درصد بوده است. همین آمارها نشان می دهد به موازات رشد ارزش دلار در بازار ایران و کاهش ارزش ریال میزان نقدینگی در اختیار مردم به شدت رشد پیدا کرده است. میانگین نقدینگی در سال 84 ، یک میلیون تومان و همین عدد در سال 91 به شش میلیون تومان رسیده است.

در صورتی که عدد 18 میلیارد دلاری که از سوی بهمنی اعلام شده، صحت داشته باشد، هر خانواده ایرانی حداقل 233 دلار در اختیار دارد. کاهش قیمت دلار که طی سه هفته ابتدای پس از انتخاب حسن روحانی صورت گرفت، طیفی از مردم را نگران و عده دیگری را خشنود کرد. سیاست های اقتصادی دولت احمدی نژاد، میراثی برجایی گذاشته است که شاید طی سال های آینده نیز همچنان پابرجا بماند.

آمارهای کلی نشان می دهد، مردم ایران سرمایه کافی برای استفاده از ابزارهای مختلف زندگی شهری در اختیار دارند. تنها در فرودین ماه سال جاری 64 تن گوشی تلفن همراه به ارزش 15 میلیون و 850 هزار دلار وارد کشور شده است. هرچند واردات گوشی تلفن همراه، کاهش 36 درصدی را تجربه کرده است اما همچنان اقلام مصرفی در صدر کالاهای وارداتی قرار دارند. در همین مدت 47 تن پوشاک به ارزش 372 هزار دلار به کشور وارد شده است که البته پوشاک هم در قیاس با مدت مشابه سال قبل، 81 درصد کم شده است.

تحلیل گران اقتصادی اعتقاد دارند، وضعیت نامناسب اقتصادی موجب شده تا قیمت دلار به صورت پلکانی روند صعودی پیش گیرد. از سوی دیگر منتقدان دولت براین باورند که بانک مرکزی طی  دوره زمانی کوتاه اقدام به فروش دلار در بازار برای جبران کسری بودجه کرده است. دولت سال قبل هم برای جبران کسری بودجه 53 درصدی اقدام به فروش دلار در بازار آزاد کرده بود. حتی برخی منتقدان بدبین دولت نیز براین باورند که استراتژی بانک مرکزی برای کمک به افزایش توان مالی دولت منجر به رشد ناگهانی قیمت دلار شده بود تحلیل گرانی مانند سعیدلیلاز هم پیش بینی می کنند ولت برای افزایش توان مالی خود نیاز به فروش دلار به قیمت 4 هزار تومان دارد.

تمامی آمارها نشان می دهد، وضعیت کسب و کار در ایران با رکود جدی مواجه شده است. بانک مرکزی اعلام کرده 5/12 درصد از چک های صادره سال 1390 برگشت خورده است. این آمارها تایید می کند، بحران پیش روی اقتصاد ایران عمق گسترده ای پیدا کرده است.

حضور حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور منتخب، امیدهای بسیاری را برای رونق اقتصاد ایران ایجاد کرده است. موج اصلاحات جوانان در فضای مجازی نیز به گسترش بیشتر امید دامن زد. اصطلاح « روحانی مچکریم» در این دوران فصل تازه ای در سیاست و اقتصاد ایران گشوده است. تداوم استفاده از این اصطلاح حتی به جمع نخبگان اقتصادی نیز رسیده است. برخی اعضای هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در آخرین نشست هیات نمایندگان این تشکل، پیام های کوتاه تلفن همراهشان را مدام رد و بدل می کردند:« یک بسته بیسکویت ساقه طلایی خریدم. بیسکویت آخری سالم بود. روحانی مچکریم.»، « امروز صبح قرار بود ساعت شش از خواب بیدارم شوم، خواب موندم، روحانی از تو انتظار داشتم بیدارم نکنی.» تعداد پیام های کوتاه چنان زیاد بود که حتی نمایندگان بخش خصوصی فرصت مطالعه آنها را نداشتند. اما شاید وضعیت اقتصاد ایران بحرانی تر از آن باشد که در زمانی کوتاه ثبات به اقتصاد بازگردد. هرچند که محمد نهاوندیان به همه نمایندگان موبایل به دست توصیه می کرد:« شما سعی کنید امید را در جامعه دامن بزنید.» حتی اگر دلار ارزان نشود.