دیپلماسی انرژی به چه کار می آید؟

نویسنده: پروفسور کن کویاما(Ken Koyama, PhD)  /اقتصاددان برجسته و مدیر عامل موسسه اقتصاد انرژی ژاپن

مترجم: قاسم نصر

در جهان آزاد، وقتی دولتی تمام هم و غم خود را برای حل مشکلات اساسی و پایه ای کشورش قرار می دهد و در این راستا تلاش می کند تا از همکاری و همفکری تمامی نیروهای کارآمد و سرآمد جامعه برخوردار شود، فرهیختگان جامعه نیز تلاش می کنند تا با اتخاذ مواضع اصولی، دولت خود را در فائق آمدن به مشکلات یاری نمایند. قلم زدن در راستای روشنگری و حمایت از برنامه های سخت گبرانه ملی ولی مفید دولت و همچنین ارائه راهکارهای کارشناسی شده، یکی از مقولات حمایتی است که فرهیختگان مستقل و خوشنام جامعه تنها برای دولتهایی انجام می دهند که در راستی و درستی نیات و سیاست های آنها اعتقاد راسخ داشته باشند.

در مقاله پیشین از آقای شینزو آبه نخست وزیر ژاپن نقل شد که این کشور با چالش های بسیاری برای خروج از رکود روبرو است. بدیهی است برای کشوری مانند ژاپن که پیوسته به پویایی اقتصادی خود می اندیشد و در این راستا توسعه صنعتی حرف اول را می زند، منابع انرژی از بزرگترین چالش ها به شمار می رود. آقای کن کویاما در مقاله حاضر چالش های بخش انرژی ژاپن را بر می شمارد و برای آن راهکار ارائه می دهد. از آنجاییکه ایران از کشورهای تامین کننده منابع انرژی به شمار می رود، توجه به سیاست ها و برنامه های آتی این کشور  و دیگر کشورهای مصرف کننده انرژی برای رفع نیازهای مصرفی خود و خروج از بحران انرژی  می تواند راهنمایی برای استراتژی  ما در پهنه ی تصمیم سازی برای فروش نفت و گاز قرار گیرد.

آقای کن کویاما نویسنده مقاله حاضر در زمینه های زیر دارای تخصص است: تجزیه و تحلیل اقتصادی و سیاسی بازار نفت / تجزیه و تحلیل اقتصادی و سیاسی از بازار جهانی گاز طبیعی / امنیت انرژی و جغرافیای سیاسی انرژی

*****

حزب لیبرال دموکرات ژاپن در انتخابات مجلس سال 2012 به رهبری شینزو آبه پیروز  و مسوول تشکیل کابینه شد. انتظار می رود که تحت ماموریت دولت جدید، ژاپن قادر باشد تا مشکلات و چالش های داخلی و خارجی خود را حل کند. با شروع به کار دولت جدید، "نیکی" (Nikkei) بورس ژاپن به طور قابل ملاحظه ای روند صعودی به خود گرفت. در اولین روز تجاری 2013 این بازار با نرخ 10688 بسته شد. بالاتر از رقمی که درست قبل از زلزله و سونامی 2011 به خود دیده بود. انتظارات برای بهبود حد اکثری وضعیت اقتصادی و پایان رکود بالا گرفت. گرچه هم اکنون صعود بازار سهام ناشی از انتظارات است. تلاش واقعی برای بهبود  اقتصادی از حالا به بعد شروع می شود. در همین راستا، دولت جدید از ابتدای سال تلاش حد اکثری خود را برای پاسخگویی به سیاست بخش انرژی و چالش های کلیدی دیگر آغاز کرده است. در این ارتباط، مایلم توجه شما را به چالش های بخش انرژی  ژاپن در سال 2013 که در پی می آید جلب کنم:

اول از همه، این مسئله که آبا و یا چه طور نیروگاه های هسته ای را که به خاطر شرایط ایمنی خاموش شده اند را دوباره راه اندازی نماییم. دولت جدید اولویت ویژه ای برای بهبود و تعدیل اقتصادی قائل است و نمی تواند خروج ثروت و بالا رفتن هزینه های انرژی که در اثر توسعه استفاده از سوخت های فسیلی برای تولید برق جایگزین نیروگاه های هسته ای پیش آمده را نادیده بگیرد. چگونگی به کار انداختن دوباره نیروگاه های هسته ای با ضریب ایمنی بالاتر از مهم ترین چالش های دولت جدید است. از مقامات سازمان انرژی اتمی انتظار می رود که استانداردهای ایمنی جدیدی را وضع نمایند و بر اساس آن تعیین کنند که کدام نیروگاه ها قابلیت راه اندازی را دارند. سپس نوبت دولت است تا نقش بسیار مهم خود را در حفظ و حراست از جایگاه های نیروگاه های هسته ای و جوامع پیرامونی آنها، پس از راه اندازی، ایفا نماید. وجود گسل فعال زلزله درست در زیر بعضی از نیروگاه های هسته ای، توجه جدیدی را برای راه اندازی مجدد آنها می طلبد. مایلم شاهد باشم که چگونه دولت می تواند همزمان به سه E مشهور امنیت انرژی( حفظ محیط زیست، کارایی و مطلوبیت اقتصادی) (environmental protection, and economic efficiency) در کنار ایمنی و اقتصاد کلان پاسخ می گوید.

دوم، دولت باید روی ترکیبی از بهترین انواع انرژی کار کند. بحث بر روی این موضوع از اواسط سال 2011 شروع و تا اواخر سال 2012 ادامه یافت ولی نتیجه ای در بر نداشت. مانیفست حزب لیبرال دموکراسی برای انتخابات بیانگر این موضوع بود که این حزب در ظرف مدت 10 سال بهترین ترکیب از انرژی را ایجاد خواهد کرد. دولت باید بداند که راه حل همه جانبه و یا سریعی برای دستیابی به انرژی ترکیبی و انواع منابع انرژی در زمانیکه برای فائق شدن بر هر یک از مسائل بخش انرژی کار می کند، وجود ندارد.

چالش سوم موضوع اصلاح سیستم (بازار) برق است. دولت قبلی هم به این چالش توجه داشت و خط مشی پایه ای را برای تعقیب جامع اصلاحات در جولای 2012 تدوین کرد. اما وقت کافی برای مذاکره بر جزییات طرح خود را نداشت. شاید نیازی به گفتن نباشد که ارتقا به یک سیستم بازار اصلاح شده برای ژاپن در جستجوی تامین باثبات و امن برق به عنوان پیش فرض فعالیت اقتصادی پایدار و امنیت انرژی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. دولت جدید باید به این نکته آگاهی داشته و اصلاحات ملایمی را بر اساس وضعیت فعلی عرضه و تقاضای برق  مد نظر قرار دهد. در این ارتباط، دولت باید به تجارب برخی از کشورها که دارای اصلاحات سیستمی پیشرفته ای هستند و به موافقان و مخالفان آن توجه کند. در این میان بریتانیا که یکی از شناخته شده ترین کشورها در زمینه لیبرالیزه کردن و تغییر مقررات و قوانین بازار برق به شمار می رود، تلاش می کند تا تعدیل اساسی ویژه ای برای تامین ظرفیت عرضه مازاد/حائل مناسب ایجاد کرده و انرژی های نو و هسته ای را به بازار معرفی کند. به همین دلیل، بریتانیا می تواند نمونه بسیار جالب و مفیدی برای ژاپن در دستیابی به اصلاح سیستم(بازار) برق و همچنین انرژی ترکیبی پیش گفته باشد.

چهارم، دولت باید کوشش مضاعفی برای تامین با ثبات دستیابی به انرژی های فسیلی داشته باشد. تمامی منابع انرژی های فسیلی از نفت گرفته تا ذغال سنگ و گاز طبیعی(LNG) چه در کوتاه مدت و چه میان و دراز مدت برای ژاپن از اهمیت برخوردارند. دولت جدید همچنین باید لوازم اجرای استراژی تامین با ثبات منابع انرژی فسیلی را با توجه به وضعیت جهانی جدید ازجمله انقلاب شیل(1)نفت ایالات متحده، فراهم نماید. به خصوص، دولت باید به مذاکرات خود با ایالات متحده در تامین گاز مایع طبیعی به قیمت رقابتی ادامه دهد. علاوه بر این، دولت باید دیپلماسی انرژی را با کشورهای تولید کننده نفت در خاورمیانه، روسیه و دیگر کشورهای دارای منابع غنی، پایه ریزی کرده و همکاری خود را با کشورهای مصرف کننده نفت در منطقه ادامه دهد. رشد تنش های ژئوپلتیک مسئله بغرنجی برای همکاری بین کشورهای آسیایی شده است. در این ارتباط تیم دیپلماسی دولت جدید به بوته آزمایش گذاشته می شود.

پنجمین چالش در ارتباط با انرژی تجدید پذیر و سیاست های صرفه جویی انرژی است. چنانکه در مانیفست حزب لیبرال دموکراسی مشخص شده، دولت جدید نگاه ویژه ای به افزایش استفاده از انرژی های تجدید پذیر و صرفه جویی انرژی در سال 2013 خواهد داشت. از طریق این فرایند، دولت ژاپن پی خواهد برد که توسعه انرژی های تجدید پذیر و گسترش صرفه جویی انرژی در نهایت چه مقدار هزینه را به آن تحمیل خواهد کرد. این موضوع پیوند بسیار نزدیکی با موضوع ترکیب انرژی، که در بالا به آن اشاره کردیم، دارد. به عنوان سیاستی در انرژی تجدید پذیر، ممکن است از دولت خواسته شود الگوهای انرژی تجدید پذیر پیشرفته در اروپا، ایالات متحده، و چین را برای یافتن مزایا و مضرات آنها تجزیه و تحلیل نموده و آموخته های آن را در سیاست انرژی ژاپن منعکس کند. گرچه هم اکنون نیز ژاپن در جهان به عنوان یکی از کشورهای درجه اول در صرفه جویی انرژی به شمار می رود. در این ارتباط، برای ژاپن با ارزش خواهد بود که از تکنولوژی صرفه جویی انرژی خود به عنوان یک ابزار مناسب در استراتژی انرژی برون مرزی و در معامله با کشورهای دارای منابع غنی و همچنین ملت های مصرف کننده انرژی در آسیا استفاده کند.

ششمین چالش ارتباط تعدیل انرژی با اقتصاد، توسعه زیربنایی و اقدامات تقویت انعطاف پذیری اراضی ملی است. چنانکه قبلآ هم اشاره شد، برانگیختگی اقتصادی، بهبود، و رشد پایداراز اولویت های دولت جدید است. بدون شک ژاپن باید دارای اقتصاد و ساختار زیربنایی قوی تری بوده و انعطاف پذیری بیشتری با توجه به تجارب فجایع زلزله خیزی خود داشته باشد. بنا بر این، چگونگی توسعه زیربناهای انرژی و زنجیره مرتبط با تامین انرژی، چالش عمده سال 2013 خواهد بود.

علاوه بر معیارهای گرمایش جهانی و اهداف سیاسی تحت وضعیت جدید اقتصادی-انرژیک ژاپن، تعداد زیادی چالش های انرژی دیگری گریبانگیر دولت ژاپن می باشد. امیدوارم که دولت جدید ژاپن به گونه موفقیت آمیزی در گامهای اولیه اش برای پاسخگویی به چالش های انرژی موفق عمل کرده و احیا کننده اقتصاد ژاپن و توسعه پایدار آن باشد.

1. انقلاب شیل: شیل نوعی سنگ رسوبی است که از رس فشرده شده به صورت ورقه های نازک تشکیل شده است. شیل های گازی گروه متنوعی از سنگ ها هستند که دارای متان محبوس در داخل خود بوده و در اعماق زمین وجود دارند، ولی میتوان به وسیله حرارت دادن(تقطیر) و فشار هیدرولیکی، متان آن را استخراج کرد. کره جنوبی،چین، هند، لهستان، اوکراین و ژاپن در تلاش برای کاهش واردات انرژی خود جملگی در تلاش برای اجرای پروژه های شیل گاز هستند .آژانس بین المللی انرژی خرداد ماه امسال در گزارشی از افزایش 2.5 برابری تولید گاز جهان در حدود 12 سال آینده خبر داد و اعلام کرد این حجم افزایش گاز مربوط به تولید گازهای نامتعارف و یا به عبارتی شیل گس خواهد بود. گروه سیتی بانک نیز در گزارشی پیش بینی کرد که تولید نفت آمریکا تا سال 2020 به 13 تا 15 میلیون بشکه در روز افزایش می یابد که این افزایش از طریق روشهای جدید استخراج و ذخایر شیل اویل خواهد بود.]مترجم[