وضعیت صفر

بهراد مهرجو : میز با چهار نوع میوه، آش رشته، خرما، زولبیا و بامیه و دیس های غذا پوشانده شده است. چهار نفر دور میز و 400 نفر دیگر اطراف آنها نشسته اند. همگی میهمانان افطاری اتاق بازرگانی، بیش از آنکه دستشان به سوی خوراکی های روی میز برود، چشم به هم دوخته اند. هرکس خاطره ای از بحران هالی مالی شرکتش و ورشکستگی احتمالی کارخانه صحبت می کند. دور میز اول یکی از میهمانان مالک 4 معدن بزرگ در کرمان، دیگری مدیرعامل شرکت خصوصی فولاد و دو نفر دیگر از مدیران شرکت های پخش بازرگانی به شمار می آیند. یکی از آنها خاطره ای می گوید:« سال 83 نزدیک به 250 کارگر و کارمند داشتیم آخر ماه قبل لیست حقوق را نگاه کردم و دیدم 25 نفر شده اند.» به غیر از یکی از میهمانان که خودش حدود وزنش را 130 کیلو گرم می داند، سایرین تماشاچی خوراکی های روی میزها شده اند. مرد 130 کیلویی هم می گوید:« فقط وقتی عصبی می شوم زیاد می خورم.» دوست او می خندند و می گوید:« همیشه عصبی هستید.» جمع صاحبان صنایع و بازرگانان مدتی کوتاه به مزاح او می خندند. ساعت از 10 شب عبور کرده است. همگی میهمانان در خیابان طالقانی به صف ایستاده اند و هر کدام از تحولات احتمالی بعدی برای همکارانشان می گویند. آنها امیدوار شده اند تا وضعیت اقتصادی ایران به ساحل نجات برسد. یکی از سیاست ترین ها اشاره به آمارهای احمدی نژاد می کند، دیگران بی اعتنا از کنار حرف او عبور می کنند. شاید گفته های عباس آخوندی، حرف دل آنها هم باشد:« وقتی آقای احمدی نژاد این آمارها را می دهد و می گوید، همه چیز خوب است وگل و بلبل است، احتمالا معنایش این است که خوشی زیردل مردم زده بود که رفتند به کس دیگری با اعتقاد دیگری رای دادند.» میهمانان افطاری باشکوه خیابان طالقانی تصمیم گرفته اند، راهی را بروند که محمد نهاوندیان به آنها توصیه کرده است:« امید را در جامعه حفظ کنید. پس از مدت ها مردم شادی می کنند.» در مرکز تحقیقات استراتژیک نظام اکبرترکان از مردان اصلی حلقه اقتصادی حسن روحانی پشت انبوهی از پرونده ها، نامه ها و گزارش ها نشسته است و او هم می گوید:« حالا مانده ایم با این وضعیت اقتصادی چه کار باید بکنیم؟.» حسن روحانی، رئیس جمهور منتخب هم مدتی قبل تر آب پاکی را روی دست همه ریخته بود:« به مردم باید بگویم که کشور را با چه اقتصادی به من تحویل دادند.» سعید لیلاز از تحلیل گران برجسته اقتصاد سیاسی در دفتر کارش در اتوبان کردستان، پشت به پنجره نشسته است. کاغذ تکه تکه شده و چند بار پرینت گرفته شده را مقابلش گذاشته است. میان انبوه خط های سیاه کاغذ، منطقه سفیدی را پیدا می کند، اعدادی را می نویسد و می گوید:« این وضعیت اقتصاد ایران است. دوران بحرانی. روحانی باید در هنگام تحویل گرفتن دولت اطلاعاتی مشخص از وضعیت اقتصاد ایران داشته باشد.» او در مقاله ای که اسفندماه سال گذشته در یکی از نشریات دوماهه کشور نگاشته بود، اشاره کرده بود:« اگر وضعیت همین باشد که هست، دلار از مرز 4 هزار تومان عبور می کند.» البته مدتی بعد و با 18 میلیون رای، وضعیت قدری تغییر کرد. دلار هم به مرز 3 هزار تومان رسید ولی دیگر مشکلات سرجای خود باقی ماند. اقتصاد ایران در وضعیت «صفر» است.

بیکاری

محمود احمدی نژاد طی تمامی سخنرانی هایی که در یک ماه گذشته انجام داده است به آماریی استناد می کند که روایت می کنند وضعیت اقتصادی ایران طی  8 سال گذشته به سمت بهبود رفته است ولی مرور تمامی شاخص های اقتصادی اطلاعاتی دیگری و متفاوت از گفته های رئیس دولت را تایید می کنند. حسن روحانی رئیس دولت منتخب در تازه ترین اظهار نظر خود خبر داده است که دولت او به استقبال 5 میلیون بیکار می رود. محمود احمدی نژاد مدعی است که طرح های دولت بیکاری را به کمترین عدد رسانده است.آما تازه ترین اعدادی که مرکز آمار منتشر ساخته تایید می کند در حال حاضر حداقل 3 میلیون و 300 هزار بیکاری روی دست اقتصاد ایران مانده است. از سال 84 تا 90 بیش از 33 درصد از حضور زنان در اقتصاد ایران کم شده است. نرخ مشارکت اقتصادی زنان هم به 14 درصد رسیده است. بیکاری برای جوانان 15 تا 25 سال به رقم 26 درصد رسیده است و بحران هر روز ابعاد تازه تری به خود می گیرد. در همین دوره زمانی از تعدادمزدبگیران بخش عمومی هم کاسته شده است و جمعیت آنها از 3میلیون و 940 هزار نفر به 3 میلیون و 560 هزار نفر رسیده است. در سال 84 نزدیک به 69 هزار مدیر عالی رتبه زن در اقتصاد ایران فعالیت می کردند که این عدد در سال 90 به 47 هزار نفر رسیده است. به دنبال واگذاری بانک ها 60 هزار نفر، واگذاری صنایع 137 هزار نفر و واگذاری مخابرات 34 هزار نفر از آمار اشتغال کشور کم شده است. بدنه بخش دولتی در حال حاضر 2 میلیون و 15 هزار نفر کارمند دارد. آمارهای تکمیلی مشخص می کند، نرخ بیکاری در بهترین خالت رقمی نزدیک به 15 درصد است. بحران های اقتصادی موجب شده تا وضعیت درآمدهای کارگران ایرانی حتی در قیاس با کشورهای منطقه و آسیا هم کمتر شود. کارگران ایرانی به طور متوسط 303 دلار حقوق می گیرند در حالی که درآمد کارگران در ترکیه 140 دلار است. براین اساس میزان درآمد کارگران ایرانی در منطقه در پایین ترین سطح قرار دارد. البته براساس گزارش بانک جهانی میزان بازدهی کارگران و کارمندان ایرانی تنها 22 دقیقه در روز است که این عدد هم در قیاس با کشورهای عربی منطقه هم سطح بسیار پایینی دارد. حتی آمارهای تکمیلی تر هم نشان می دهد، وضعیت کار در ایران به آُستانه بحران رسیده است. 80 درصد نیروهای کار کشور تحصیلات دانشگاهی ندارند. براساس تحقیقاتی که مسعود نیلی انجام داده است در دنیا هر یک نفر نان آور 2/2 نفر است درحالی که این آمار برای ایران 3/7 نفر است. سال گذشته 750 هزار نفر برای پیدا کردن کار در موسسات کاریابی ثبت نام کرده بودند. از این رقم 45 درصد مدرک دانشگاهی نداشتند. بازهم از این جمعیت 70 درصد آنها تنها در رشته های تئوریک تحصیلات داشته اند. همچنین میزان صدور پروانه های بهره برداری و تاسیس طی 4 سال گذشته در قیاس با 4 سال قبل تر، بیش از 50 درصد کاهش داشته است. این آمارها نشان می دهد، وضعیت کسب و کار ایران  در استانه بحرانی سخت قرار گرفته است حتی اگر محمود احمدی نژاد، آمارهای دیگری ارائه دهد.

راه سازی و حمل و نقل

طرح توسعه پارکینگ فرودگاه مهرآباد تهران به شرکتی سپرده شده که یکی از وزرای سابق مسولیت آن را برعهده دارد. پارکینگ ماهیانه 150 میلیون تومان کرایه به سازمان فرودگاه های کشور پرداخت می کند، اما اتفاق ناگوار زمانی رخ داد که قیمت بلیت هواپیما به طور ناگهانی 80 درصد افزایش یافت. براساس آمارهای رسمی با این افزایش قیمت تنها 3 درصد از مردم ایران توان سوارشدن برهواپیما را پیدا می کنند. ایرلاین ها هم که تا یک سال قبل به شدت نگران حضور رقبای خارجی در ایران بودند، 300 میلیارد تومان به شرکت فرودگاه های کشور بدهکار شده اند. همین ایرلاین ها طی یکسال 100 درصد زیان داده اند. طی سه ماه نخست سال جاری تنها 42هزار و 70 پرواز داخلی برفراز آسمان ایران انجام شده که در قباس با مدت مشابه سال قبل 7/6 درصد کاهش نشان می دهد. 2هزار و 361 پرواز خارجی هم در آسمان انجام شده است که این آمارهم در قیاس با سال قبل 17 درصد کاهش نشان می دهد. براساس اعلام شرکت هواپیماهای کشور 5/3 درصد از عملکرد، بخش هوایی کشور کم شده است. در آمد سال 92 شرکت فروگاه های کشور 750 میلیارد تومان پیش بینی شده است که پیش بینی می شود در پایان سال این رقم محقق نشود. تمامی ایرلاین های معتبر کشور هم به شرکت هواپیمایی کشور بدهکار شده اند. ماهان 22 میلیارد تومان، ایران ایر 20 میلیارد و 500 میلیون تومان، آسمان 8 میلیارد تومان و شرکت نفت 16 میلیارد تومان به شرکت فرودگاه های کشور بدهی دارد. در همین دوره زمانی میزان بازدهی حضور دولت در حوزه های راه سازی هم کاهش داشته است. درحال حاضر از 21 میلیون جمعیت روستایی کشور تنها 18 میلیون و 500 هزار نفر از راه روستایی بهره مند شده اند. در صورتی که آمارهای رسمی قابل استناد باشند، تنها در حوزه دریایی میزان فعالیت ها رشد پیدا کرده است. با این وجود با تمرکز روی آمارهای حمل ونقل هوایی، می توان به اوج بحران اقتصادی کشور پی برد.

کسب وکار

براساس آمارهای رسمی موسسه شفافیت بین المللی 27 درصد مردم جهان رشوه می دهند. این آمار در منطقه خاورمیانه 80 درصد است. مرکز شفافیت بین المللی آمار دقیقی از میزان پرداخت رشوه در ایران ارائه نکرده است اما برخی اظهارنظرهای غیررسمی نشان می دهد میزان پرداخت رشوه در ایران بیش از 85 درصد مردم است. برای دست یابی دقیق به وضعیت کسب و کار آمار چک های برگشتی می تواند، سند دقیق تری برای محاسبات باشد. براین اساس 5/12 درصد چک های صادر شده در سال 90 برگشت خورده است. کل اسناد مبادله شده در این سال 51 میلیون و 370 هزار برگه بوده است که از این عدد 6 میلیون و 370 هزار برگه برگشت خورده است. حتی در حوزه وام های بانکی هم آمارها نشان می دهند وضعیت اقتصاد ایران به آستانه بحران نزدیک شده است. براساس گزارش بانک مرکزی، مطالباتی که 18 ماه از سررسید آنها گذشته است به رقم 60 درصد رسیده است. 65 هزار میلیارد تومان حجم مطالبات معوق کشور بوده است که این عدد طی سه ماه گذشته به عدد 70 هزار میلیارد تومان رسیده است. در سال 91 مطالبات معوق با 10 درصد رشد معادل 6 هزار میلیارد تومان حتی رکوردهای گذشته را نیز پشت سرگذاشته است. از سال 84 تا کنون حجم این مطالبات معوق 14 برابر شده است. حتی میزان مطالبات مشکوک الوصول هم به عدد 58 درصد رسیده است. در سال 91 نزدیک به 20 درصد مطالبات از سررسیدشان گذشته است. این درحالی است که میزان نقدینگی طی سال های گذشته به شدت افزایش داشته است. 110 درصد اضافه برداشت بانک ها طی همین مدت ارزیابی شده است. در همین دوره زمانی میزان فساد اداری در ایران به شدت افزایش یافته است و رتبه ایران از میان 174 کشور جهان به 133 رسیده است. با توجه به شرایط عمومی اقتصاد کشور پیش بینی می شد، دولت با اقداماتی مانند کاهش حجم فعالیت های اقتصادی قدری فضای اقتصادی کشور را سامان دهد ولی آمارهای تازه نشان می دهد که این اتفاق هم رخ نداده است. دولت از سال 84 تا 91 به طور متوسط سالیانه 21 درصد به مخارج خود افزوده است. به این ترتیب مخارج دولت از 30 هزار میلیارد تومان به 151 هزار میلیارد تومان رسیده است. افزایش حجم فعالیت های مالی دولت منجر گرفتارهای بسیاری برای اقتصاد ایران شده است.

در این دوره زمانی حتی میزان جرائم کلاهبرداری در سطح خرد هم رشد داشته است. براساس اعلام ناجا، طی شش ماه 9 هزار و 700 پرونده کلاهبرداری در کشور ثبت شده که 68 درصد آن به دستگیری رسیده  است. 39 درصد کلاهبرداری ها در بخش املاک رخ داده است. قیمت مسکن طی یکسال 157 درصد رشد داشته و به طور میانگین ماهیانه 20 درصد به قیمت ملک در کشور افزوده است. 29 درصد دیگر کلاهبرداری ها مربوط به حوزه تجارت و بازرگانی و 10 درصد هم مربوط به خردی و فروش خودرو است. 7 درصد واسطه گری در امور اداری، 5 درصد در خرید و فروش اجناس بدلی و 3 درصد کلاهبرداری های مربوط به استخدام و کاریابی بوده است. تمامی این آمارها نشان می دهد میزان فساد اداری در کشور بشدت افزایش یافته است. این آمارها اطلاعاتی خلاف گفته های رئیس دولت را تایید می کنند. بازهم استناد به شاخص های دیگر نشان می دهد، دولت برخلاف ادعاهای صورت گرفته در پیشبرد برنامه های خود به شدت ناتوان بوده است. براساس گزارش دیوان عدالت اداری شکایت از دستگاه های دولتی در سال 9 بیش از 2/5 درصد افزایش یافته است. در سال 91 هم میزان شکایت از دستگاه های دولتی 2/4 درصد رشد پیدا کرده است..

دخل و خرج

محمود احمدی نژاد اعتقاد دارد دولت در حوزه های رفاهی خدمات بسیاری به مردم ارائه داده است ولی استناد به آمارهای بانک مرکزی تایید می کند که میزان کسری بودجه خانوار طی سال های گذشته به شدت رشد پیدا کرده است. چندی قبل خبرگزاری ایرنا، وابسته به دولت نظرسنجی در مورد میزان رضایت مندی مردم از یارانه های نقدی انجام داده بود. این نظرسنجی نشان می دهد 2/56 درصد از مردم از دریافت یارانه های نقدی رضایت ندارند. 4/42 درصد از دریافت این یارانه ها رضایت دارند. 7/34 درصد گفته اند، وضعیت بهتر شده است و 6/34 درصد هم گفته اند وضعیتشان پس از دریافت یارانه های نقدی بدتر شده است. 22 درصد هم وضعشان پس از دریافت یارانه های نقدی تغییر چندانی نکرده است. از سوی دیگر آمارها از سبد دخل و خرج مردم نمایان می سازد، کسری بودجه خانوارهای شهرنشین از مرزهای میلیونی گذشته است. سایت خبرآن لاین به تازگی در گزارشی از وضعیت درآمدهای خانوار با استناد به آمارهای بانک مرکزی نوشته است:« بر اساس آمار رسمی بانک مرکزی از سال 1384 تا سال 1389 هزینه های سالانه ی ناخالص خانواده های شهری به ترتیب ، 6 میلیون و 700 هزار تومان ، 7 میلیون و 960 هزار تومان،10 میلیون و 10 هزار تومان ، 11 میلیون و 110 هزار تومان ،12 میلیون و 700 هزار تومان ،14 میلیون و 166 هزار تومان بوده است. این در حالی است که میزان درآمد های سالانه پولی خانوار ها به ترتیب 6 میلیون و 600 هزار تومان ، 7 میلیون و 500 هزار تومان ،9 میلیون و ششصد هزار تومان ،10 میلیون و 100 هزار تومان،12 میلیون و 300 هزار تومان، 13 میلیون و 160 هزار تومان بوده است. مسئله ای که نشان می دهد خانواده های شهری طی 6 سال فعالیت دولت های نهم و دهم( که آمار های رسمی از آن وجود دارد) هر سال با کسری بودجه های میلیونی( بدون احتساب در آمدهای غیر پولی) مواجه بوده است.» نتایج بررسی دخل و خرج خانواده های ایرانی در دولت های نهم و دهم نشان می دهد که 1/30 درصد از کل هزینه ناخالص یک خانوار (حدود 42637 هزار ریال) مربوط به گروه هزینه مسکن، آب، برق و گاز و سایر سوخت ها بود که نسبت به سال قبل 9/6 درصد افزایش داشته است.

حتی استناد به آمارهای مصرفی هم نشان می دهد، وضعیت خانواده ها طی سال های گذشته به شدت وخیم شده است. تنها در حوزه کالاهای لبنی میزان مصرف شیر طی یکسال گذشته 22 درصد کم شده است. درهمین دوره زمانی شرکت های لبنی 25 درصد زیان داده اند. براساس گفته های دبیر انجمن صنایع لبنی پس از اجرای قانون هدفمندی یارانه ها 300 کارخانه صنایع لبنی کشور تعطیل شده اند. از سوی دیگر با استناد به آمارهای مربوط به مسافرت ایرانیان می تواند به رقم دقیقی از رفاه نسبی خانواده های ایرانی دسترسی پیدا کرد. مرکز آمار ایران اعلام کرده است سال گذشته در فصل تابستان سال گذشته حدود 57 درصد خانوارهای کشور، معادل 12 میلیون و 485 هزار و 316 خانوار، حداقل یک سفر داشته اند و در مقابل حدود 43 درصد یعنی 9 میلیون و 263 هزار و 684 خانوار در این فصل سفری نداشته اند. این آمارها نشان می دهد، میزان مسافرت به دلیل کسری بودجه در خانواده های طبقه متوسط کم شده است. بخش مهمی از مسافرت های تابستانی هم بدون اقامت طولانی مدت در مقاصد مسافرتی بوده است. در فصل تابستان 1391، 28 درصد  از سفرهای بدون اقامت شبانه با هدف دیدار دوستان و بستگان، 27 درصد با هدف گردش و تفریح، 17 درصد با هدف درمان و 11 درصد با هدف زیارت انجام شده است. 17 درصد سفرهای بدون اقامت شبانه با اهدافی مانند آموزش، خرید و کسب و کار صورت گرفته است. اقامتگاه اصلی مورد استفاده در سفرهای داخلی با اقامت شبانه خانوارها در فصل تابستان سال 1391، منزل بستگان و آشنایان با 67 درصد، ویلا و آپارتمان اجاره ای با 11 درصد، ویلا و آپارتمان شخصی با 6 درصد، اقامتگاه عمومی، اقامتگاه سازمانی و چادر و کمپ شخصی هر یک با 5 درصد و  سایر اقامتگاه ها با 2 درصد بوده است. براین اساس تنها 27 درصد مردم ایران توان مسافرت تفریحی را دارند. براساس این آمارها نشان می دهد 6 درصد مردم ایران از امکان ویلای اختصاصی برخوردارند. حتی استناد به آمارهای بانک مرکزی در حوزه های مسافرت و دخل و خرج هم نشان می دهد، دولت نهم و دهم در افزایش سطح رفاه مردم موفقیت چندانی نداشته است.

چه کسانی اشتباه می کنند؟

سعید لیلاز، اعتقاد دارد:« ایرانی ها به دلیل اینکه همیشه پول نفت و درآمدهای نفتی وجود داشته است، اساسا معنای صفر را نمی فهمند یا به طور دقیق متوجه نیستند که اعداد و صفر چه معنایی دارد.» آمارهایی که محمود احمدی نژاد طی هفته های گذشته در مورد موفقیت های دولت در حوزه ایجاد رفاه عمومی ارائه داده است با استناد به اطلاعاتی که نهادهای رسمی زیرمجموعه دولت او منتشر کرده اند، همگی قابل رد است. به نظر می رسد بی توجهی شهروندان ایرانی به آمارهایی که دولت ارانه می دهد، موجب شده تا متناض ترین اطلاعات از تریبون های رسمی کشورارائه شود. یکی از نزدیکان حسن روحانی روایت می کرد:« در یکی از جلساتی که وزرای دولت دهم برای گزارش دهی به دیدار آقای روحانی آمده بودند، وزیر یک وزارت خانه آماری را ارائه می کرد که در همان جلسه وزیر دیگری آماری متضاد با آن را ارائه داده بود.»