مقابله با تحریم با کدام مانیفست

سایه فتحی: دکتر بهروز هادی زنوز اقتصاددان نهادگرا اعتقاد دارد که کارکرد مفید این کمپین در گروتعامل دولت با غرب است. استاد بازنشسته دانشگاه علامه طباطبایی براین باوراست که اگر عرم دولت ایران بر مذاکره و تلاش بر رفع تحریم ها باشد می توان با راه اندازی این کمپین بعنوان مکمل در کنار اقدامات در روند تسریع تعدیل تحریم ها گام برداشت. زنوز طی این گفت وگو در جهت موفقیت اهداف کمپین توصیه های نیز به ایده پرداز آن ارائه داده است.  او خطاب به دکتر غنی نژاد می گوید: برنامه مدونی ارائه دهند و استراتژی ها و اهداف مربوطه را تعیین کنند. باید به گونه ای عمل کنند تا این طرح از حرف و شعار خارج شود. در اولین گام هم نظر موافق مفامات دولتی را کسب کنند و هم توجه جامعه مدنی و روشنفکران را به این امر جلب کنند تا با بسیج همگانی و اعتراض ها نسبت تحریم های اقتصادی  به شکل تظاهرات صلح آمیز،  بیانیه و دیگر اشکال مرسوم به سمع و نظر جامعه جهانی برسانند.

راه اندازی کمپین مدنی مخالفت با تحریم های اقتصادی ایران که از سوی تعدادی از اقتصاددانان طرفدار اقتصاد آزاد مطرح شده را چگونه ارزیابی می کنید؟

واقعیت اینگونه است که تحریم های اقتصادی به علت دیدگاه امنیتی غرب در قبال هسته ای شدن ایران پیش آمده است. انتظار نمی رود از طریق یک کمپین جامعه مدنی، تحریم های اقتصادی برداشته شود. چراکه مناقشه بزرگی میان ایران با کشورهای غربی بر سر مسایل هسته ای وجود دارد. بدون شک راه حل اساسی در رفع مناقشات هسته ای پرونده ایران مذاکره با گروه 1+5 و آمریکا و دست یابی بر توافق است که در نهایت به برداشتن تحریم ها منجر شود.

یعنی شما با شکل گیری این کمپین مخالف هستید؟

بطور کلی مخالفتی با شکل گیری کمپین مدنی علیه تحریم ندارم. راه اندازی این کمپین منعی ندارد و اثر سو نخواهد گذاشت که باعث تشدید فشارها شود. درست است در مواردیکه سلامت و تغذیه مردم در خطر است با اینگونه اعتراض های مدنی می توان به جامعه جهانی فشار آورد تا از اثر تحریم ها کاسته شود. اما به خوبی واقف هستیم که غرب دست به تحریم دارو و غذا بر علیه ایران نزده است. اگر کمبود دارو در کشور رخ داده از سو مدیریت ها ناشی شده است و البته عده ای سو استفاده کردند و ارز مرجع دارو در واردات کالاهای لوکس و لوازم آرایشی صرف شد. از سوی دیگر اختلافات بانک مرکزی با وارد کنندگان دارو برسر نرخ ارز سبب شد تا داروها در فرودگاه امام خمینی انباشته شوند. همین جریان بر مشکلات در زمینه کمبود دارو دامن زد. خوشبختانه اخیرا به دستور رییس جمهور این اختلافات حل شد و این داروها به بازار آمده اند. اما کارشکنی ها در دولت قبلی تا حدودی باعث شد در زمینه تامین دارو مردم در مضیقه قرار بگیرند. در زمینه کالاهای اساسی و تامین غذای مردم نیز باید به این نکته اشاره کرد که دولت قبلی تمهیداتی اندیشیده بود و مقدار بسیاری گندم، برنج و برخی دیگر از اقلام کالاهای اساسی وارد کرد. بنظر نمی رسد در این زمینه با دشواری مواجه باشیم. با توجه به این مسایل اگر هدف راه اندازی این کمپین اعتراض در زمینه کاهش تحریم های اقتصادی که جان مردم ایران را به خطر انداخته ، باشد، ممکن است موضوعیت این کمپین زیر سوال برود. شاید این گمان رود که عده ای خواسته اند دکانی برای خود درست کنند و یا به اصطلاح وجاهتی در جامعه برای خودشان کسب کنند. چراکه مسایل استراتژیک کشورها از طریق کمپین جامعه مدنی حل شدنی نیست. البته بنده اهداف خیرخواهانه در راه اندازی این کمپین را نفی نمی کنم.

علی رغم این دیدگاه شما حامیان راه اندازی این کمپین معتقدند اگر کمپین مدنی علیه تحریم های ایران  بتواند بر افکار عمومی غرب اثر بگذارد روی مسایل سیاسی نیز حتما تاثیرگذار خواهد بود و باعث کاسته شدن از تحریم های اقتصادی می شود.

متاسقانه رییس دولت قبلی به شکلی سخن گفت و رفتار کرد که افکار عمومی غرب برعلیه ایران شد. اکنون خواهان این هستیم که تنش ها و مسایلی که باعث شده افکارعمومی غرب نسبت به ایران نظر منفی داشته باشد برطرف و تعامل ایجاد شود. بنظر می رسد در این زمینه بازهم نقش دولت و سیاست های معقولی که در روابط خارجی اتخاذ می کند، بسیار تعیین کننده است. لذا تاثیر گذاری بر افکارعمومی غرب درچارچوب سیاست معقول دولت آقای روحانی در تعامل با جامعه جهانی اثربخشی بیشتری دارد. چراکه دولت از این طریق می تواند بر افکارعمومی غرب تاثیر بگذارد و گروههای صلح طلب غربی را ترغیب کند تا به دولت های خود  فشار بیاورند تا با ایران مذاکره کنند و از جنگ و اقدامات خشونت آمیز پرهیز کنند. به هرشکل کمپین مدنی علیه تحریم ها می تواند مکملی  در ادامه فعالیت های دولت در عرصه سیاست خارجی  باشد و از طریق نیز تاحدودی به افکارعمومی غرب آگاهی دهند.

شما چه توصیه هایی برای موفقیت این کمپین به حامیان راه اندازی آن،دارید؟

اگر قرار است کمپین مدنی برای مخالفت با تحریم های اقتصادی راه اندازی شود باید مشخص شود با چه مکانیزم هایی و بر اساس کدام پشتوانه و استراتژی این کمپین فعالیت خواهد کرد و با چه ابزار و راهکارهایی قرار است توجه افکار عمومی غرب را جلب کند. چگونه می خواهد مردم و روشنفکران را آگاه و بسیج کند تا با اهداف این کمپین مدنی همراه شوند؟ متاسفانه تاکنون برنامه مشخصی در زمینه فعالیت های کمپین مدنی مخالفت با تحریم ها از سوی بانیان این طرح ارائه نشده و تنها در قالب ایده مطرح شده است. لذا بنده به آقای دکتر غنی نژاد و دوستان اقتصاددانی که ایده راه اندازی این کمپین را مطرح کرده اند توصیه می کنم که برنامه مدونی ارائه دهند و استراتژی ها و اهداف مربوطه را تعیین کنند. باید به گونه ای عمل کنند تا این طرح از انداره حرف و شعار خارج شود. در اولین گام هم نظر موافق مفامات دولتی و توجه جامعه مدنی و روشنفکران را به این امر جلب کنند.

کار سختی پیش روی این کمپین مدنی وجود دارد تا بتواند بسیج همه جانبه بین دولت، گروهها و طیف های مختلف جامعه و نهادهای مدنی و مردم ایجاد کند. بطورمثال؛ نهادهای مدنی جامعه در 8 سال گذشته تضعیف شده اند. در حال حاضر این نهادها آنقدرصدای  رسایی ندارند که بتوانند بخش وسیعی از جامعه را پوشش دهند. بنابراین بسیار ضرورت دارد نهادهای مدنی تقویت شوند و در جایگاه اصلی قرار گیرند. باید مشروعیت آنها از سوی دولت پذیرفته شود تا نهادهای مدنی در این حوزه ها فعال شوند. لذا در جهت موفقیت این کمپین مدنی به آقای دکترغنی نژاد و اقتصاددانی که ایشان را همراهی می کنند این توصیه را می کنم که از نمایندگان نهادهای مدنی  دعوت کنند در جلساتی با انها به هم اندیشی و عامل بپردازند و در این جلسات  خواسته ها و انتظارات این کمپین  را با نمایندگان نهادهای مدنی در میان بگذارند. نقشی که قرار است به نهادهای مدنی در این کمپین محول شود باید در این جلسات مطرح شود با آنها رایزنی های لازم را انجام دهند تا به یک اجماع نظر برسند.

این کمپین تاکید دارد که در اقتصاد آزاد تحریم های اقتصادی توجیه پذیر نیستند .

درست است که  تجارت آزاد منافع دو سویه دارد. طرفین تجارت از تجارت آزاد بهره مند می شوند. در غرب نیز تجارت آزاد حاکم است اما نمی توان این دعوی را مطرح کرد که چرا سران آمریکا  و اروپا برخلاف رویه های پذیرفته شده در روابط تجاری خود عمل کرده اند و ایران را تحریم اقتصادی می کنند چراکه غرب در گذشته بارها نشان داده که منافع امنیتی بر منافع تجاری تقدم دارد. بنابراین هرجا منافع امنیتی خود را در خطر دیده به سادگی منافع تجاری اش را قربانی کرده است. از طرفی منافع تجاری آمریکا با ایران چندان قابل توجه نیست که نتواند از آن صرفنظر کند. وقتی اقتصاد ایران در تجارت جهانی سهم ناچیزی دارد چگونه انتظار داریم غربی ها به اصول تجارت آزاد پایبند باشند. سلسله مراتبی از اولویت ها در سیاست های بین المللی دولتهای غربی وجود دارد. شواهد نشان داده  که اولویت استراتژیک و امنیتی غرب مقدم بر آزادی تجارت است ضمن اینکه ایران شریک تجاری بزرگی برای غرب نیست.

یعنی حتی اگر ایران عضو سازمان تجارت جهانی بود نمی توانست احقاق حق کند؟

خیر. سهم تجارت جهانی کشورمان بسیار ناچیز است. در حال حاضر سهم تجارت ایران حتی به 4 دهم درصد تجارت جهانی هم نمی رسد. چرا باید این انتظار را داشت که دولت های غربی از منافع تجاری خود با ایران نگذرند تا به اهداف امنیتی خود برسند.اما اگر دولتهای غربی با کشوری چون چین به اختلاف برسند هیچ گاه منافع تجاری خود را فدای منافع امنیتی شان نمی کنند. چراکه این کشور بزرگترین شریک تجاری غربی هاست. حجم انبوهی از سرمایه گذاری غرب در چین انجام شده است بنابراین آنها نمی توانند از این منافع بگذرند. اما متاسفانه در ایران سرمایه گذاری خارجی مستقیم بسیار ناچیز انجام شده است و در 8 سال گذشته نیز سرمایه گذاری خارجی رسما متوقف شده است. وقتی در بزرگترین صنعت ایران یعنی نفت و گاز سرمایه گذاری خارجی چندانی انجام نشده چرا توقع داریم غرب به اصول تجارت آزاد پایبند باشد؟ آمارها نشان می دهد تجارت غیرنفتی ایران به زحمت به 20 تا30 میلیارد دلار می رسد. در مجموع کل تجارت خارجی ایران در بهترین شرایط در روزهای رونق خود بیش از 80 تا 90 میلیارد نرسیده است. این اعداد رقمی نیست که منافع مصرف کنندگان غربی را به خطر بیندازد. لذا نمی توان در کمپین مدنی مخالفت با تحریم ها چندان بر پایبندی غربی ها بر اصول تجارت آزاد مانور داد. مساله این است که تا چه میزان روابط بین المللی برای تجارت  ایران سودمند است؟ اتفاقا ایران از تعامل با غرب بیشتر در زمینه تجاری نفع می برد. به همین جهت نیز تاکید دارم که دولت آقای روحانی باید گام های تعیین کننده در بهبود روابط در سیاست خارجی بردارد که آثار خود را در تجارت جهانی ایران با جهان نشان دهد.

البته روابط تجاری ایران با اروپا بیشتر است. با این وجود می توان امیدوار بود تحریم های اروپایی کاهش پیدا کند؟

با توجه به اینکه ایران یکی از شرکای تجاری اروپای غربی است کاهش تحریم ها در اقتصاد این کشورها نیز تاثیر دارد. رفع تحریم ها به نفع برخی کمپانی های اروپایی به ویژه پژو و رنو خواهد بود . اما توجه کنید که در گذشته دولت با سیاست هایی که در روابط بین الملل  اتخاذ کرد باعث وحدت اروپا و آمریکا و اجماع جهانی در تشدید تحریم ها اقتصادی شد. متاسفانه مسوولان سیاست خارجی ایران در گذشته از این موضوع غفلت کردند. این فرصت در اختیارمان بود تا از تفاوت بین سیاست های امریکا و اروپا استقاده کنیم و از شکاف و اختلاف نظرهایی که وجود داشت در میان آنها بهره ببریم و بر روی آنها مانور دهیم تا مانع ایجاد وحدت نظر آنها بر تشدید تحریم های اقتصادی می شدیم. بسیار جای تاسف دارد که این فرصت در سالهای قبل بیهوده از دست رفت. بعید به نظر می رسد این فرصت را دوباره بدست آوریم. بنابراین بهتر است در چارچوب مذاکرات گروه 1+5 گام های جدی تری از سوی دولت برداشته شود تا اروپایی ها حداقل با ما همراهی بیشتری در کاهش تحریم ها داشته باشند. اگر دولت ایران در جهت بهبود روابط سیاست خارجی گام بردارد و علاوه بر آن تلاش های مدنی در قالب این کمپین با برنامه و استراتژی همراه باشد می توان بر اثر بخشی آن امیدوار بود.

تفاوت تحریم های ایران و با کره شمالی و کوبا چیست؟ تحریم ها علیه آنها نیز اعمال می شود.

ساختار  دولت و اقتصاد ایران با کشورهایی چون کره شمالی، کوبا تفاوت های اساسی دارد.  توجه کنید در حکومت های توتالیتر توجهی به افکار عمومی نمی شود چراکه این حکومت ها با انتخابات بر سرکار نمی آیند. اگر تحریم برای کشورهایی که دارای این نوع حکومت هستند اعمال شود عموما دولتها توجهی به این تاثیر تحریم ها بر زندگی مردم ندارند. در گذشته نیز برای حکومت های توتالیتر در کره شمالی و کوبا این تجربه نشان داد که تحریم ها اثر مثبتی برای غربی ها نداشته است. اما در ایران مساله فرق دارد. دولت نمی تواند نسبت به افکار عمومی بی تفاوت باشد. از طرف دیگر اقتصاد ایران در مقایسه با اقتصاد کره شمالی و کوبا صنعتی تر است. با توجه به اینکه در بخش صنعت نیازمند تعامل با غرب هستیم نمی توان تحریم های اقتصادی را نادیده گرفت.از سوی دیگر متاسفانه در زمان دولت آقای احمدی نژاد اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی به شکل بی سابقه ای وابسته شد. بطوریکه درست در زماینکه حجم واردات ایران سالانه  به60 تا 70 میلیارد دلار رسید غربی ها با آگاهی از این مساله از حربه تشدید تحریم اقتصادی استفاده کردند تا از این طریق به منافع شان برسند. تحریم درحال حاضر در وضعیتی قرار گرفته است که برای اقتصاد ایران کمرشکن است. نمی توان اقتصاد صنعتی ایران را با اقتصاد کره شمالی قیاس کرد. اکنون به گفته مسوولان بخش صنعت ایران با تشدید تحریم ها در حدود 4 هزار واحد صنعتی تعطیل شده اند و بسیاری از صنایع با کمتر از 50 درصد ظرفیت کار می کنند. نمونه بارز آن صنعت خودروسازی است. توجه به کاهش ارزش پول ملی، بیکاری، تورم بالا و مشکلات معیشتی مردم تداوم این وضعیت حاکمیت را آسیب پذیر می کند لذا باید نسبت به تحریم ها واکنش نشان دهد. مردم ایران در انتخابات اخیر با رای دادن به آقای روحانی که خواهان مذاکره و گفت وگو در جهت کاهش تحریم ها است به این امر واکنش نشان دادند. اکنون نوبت دولت ایران است که چگونه در مذاکرات عمل خواهد کرد. چرا که دیگر فرصت دفع وقت وجود ندارد. تازه اگر امروز شروع کنیم با عزم راسخ مذاکرات انجام شود احتمالا در پایان دولت آقای روحانی تحریم برداشته خواهند شد. غیر از این با عواملی چون کمپین مدنی و اعتراض صلح آمیز مدنی راه به جایی نخواهیم برد.